Samenleving

In het kort

• In Groningen worden de sociale contacten met familie, vrienden en buurtbewoners hoog gewaardeerd. Wel zien we een stijgende trend van eenzaamheid onder Groningers.
• Het vertrouwen in anderen ligt in Groningen net zo hoog als gemiddeld in Nederland. Het vertrouwen in de Tweede Kamer, politie en rechters ligt met 57% iets lager dan het landelijk gemiddelde (61%). Groningers hebben het meeste vertrouwen in lokaal bestuur.
• Vrijwilligerswerk en mantelzorg dragen sterk bij aan de sociale samenhang binnen de samenleving. Ruim 4 op de 10 Groningers zet zich wel eens vrijwillig in, en zo’n 12% van de Groningers verleent mantelzorg. Driekwart van de Groningers is lid van een vereniging.

Sociale contacten en binding met de buurt

Mensen zijn gelukkiger en tevredener wanneer ze vaker omgaan met familie, vrienden, bekenden of buren. Sociale contacten dragen bij aan de geluksbeleving van mensen en het delen van ervaringen kan zorgen voor meer weerbaarheid en een verrijkt perspectief. Ook kunnen sociale contacten hulp en ondersteuning bieden bij gezondheidsproblemen. (Mars & Schmeets, 2011; Steptoe & Diez Roux, 2008).

Uit de Regionale Monitor Brede Welvaart blijkt dat het percentage inwoners van Groningen dat minstens één keer per week digitaal of persoonlijk contact heeft (70%) een fractie onder het landelijk gemiddelde ligt (72%). Tussen 2012 en 2022 is het percentage mensen in Groningen dat wekelijks minstens één keer contact heeft met familie, vrienden of buren gedaald van 75% naar 70%. De dalende trend die tijdens de coronapandemie stevig doorzette lijkt ten einde gekomen.

In de gemeente Westerkwartier (64%) ligt het percentage mensen dat wekelijks minstens één keer contact heeft met familie, vrienden of buren het laagst.

Meeste Groningers positief over sociale contacten in de buurt

Over het algemeen zijn mensen die meer sociale contacten in hun directe omgeving hebben vaker tevreden over het leven (Van Beuningen, 2018). We vroegen het Groninger Panel in 2022 hoe tevreden ze zijn met hun sociale contacten. Groningers waarderen hun sociale contacten in de buurt gemiddeld met een rapportcijfer 7. Dit is al jaren stabiel.

Dat Groningers over het algemeen positief staan tegenover hun sociale contacten en samenhang in de woonbuurt blijkt ook uit een aantal stellingen die we ze voorlegden. 75% van de Groningers voelt zich thuis in hun eigen buurt en ervaart een prettige omgang met elkaar in de buurt. In de basis zien we dat mensen positiever over hun sociale contacten zijn als zij zich meer thuis voelen in hun dorp of wijk. Zo zagen we dat in de coronajaren de saamhorigheid vooral toenam in dorpen en wijken waar al een goede saamhorigheidsbasis was (Sociaal Planbureau Groningen, 2021b).

Een aantal subgroepen scoren duidelijk lager op sociale samenhang en buurtbinding. Zo geven niet-werkenden (werkloos/werkzoekende, bijstand, arbeidsongeschikt) een lager cijfer aan hun sociale contacten (6,8) dan werkenden of gepensioneerden. Ook mensen met een laag inkomen geven een lager cijfer aan hun sociale contacten (6,9).

Stijging van eenzaamheid

De helft van de volwassen inwoners van Groningen voelt zich matig tot ernstig eenzaam (49%). In 2012 lag dit aandeel nog op 37%. Het percentage (zeer) ernstig eenzame volwassenen in de provincie Groningen steeg tussen 2012 en 2022 van 8% naar 14%. Dit is in lijn met het landelijk beeld (gemiddeld 49%, waarvan 14% ernstig). We zagen in de coronajaren dat vooral de meest kwetsbare groepen in de samenleving in de knel kwamen. De coronacrisis had bijvoorbeeld veel impact op jongeren en ouderen, zij waren extra kwetsbaar voor eenzaamheid (SCP, 2021).

Eenzaamheid wordt gedefinieerd als het ervaren van een onplezierig gebrek aan (sociale) relaties. Wanneer mensen weinig sociale contacten in hun omgeving hebben, leidt dit vaker tot eenzaamheid (Winsemius et al., 2016). Langdurige eenzaamheid gaat ten koste van het emotionele en fysieke welbevinden en de eigen gezondheid (Van der Zwet en Van de Maat, 2018).

Vertrouwen in anderen & instituties

Sociaal vertrouwen in de medemens is belangrijk om prettig te leven. Ook vanuit de samenleving gedacht is vertrouwen belangrijk voor de onderlinge samenwerking en hulpbereidheid. Onderling vertrouwen is immers een belangrijke bouwsteen van sociale cohesie in de samenleving.

Vertrouwen in maatschappelijke instellingen en de overheid is belangrijk voor het functioneren van de samenleving. Daarnaast is het belangrijk om ook regionaal te kijken naar het vertrouwen in provinciaal en gemeentelijk bestuur. Het lokaal bestuur heeft immers een grote mate van invloed op de directe leefomgeving van inwoners.

Vertrouwen in elkaar gestegen

Over het algemeen is het in de provincie Groningen goed gesteld met het vertrouwen in anderen, en is dit de laatste 10 jaar toegenomen. Zo geeft 66% van de inwoners in 2022 aan dat de meeste mensen te vertrouwen zijn (in 2012 was dit 60%). Landelijk geldt dit eveneens voor 66% van de inwoners. Binnen de provincie Groningen is het vertrouwen in anderen het laagst in Oldambt (50%) en het hoogst in de gemeente Groningen en Westerkwartier. Daar heeft respectievelijk 74% en 72% van de inwoners vertrouwen in anderen. We zien dus duidelijke verschillen binnen de provincie.

Nog niet eerder was het vertrouwen in anderen in Nederland zo hoog. De landelijke trend in het sociaal vertrouwen verschilt wel tussen bevolkingsgroepen. Vooral onder hbo-/wo-opgeleiden, mannen, mensen in de leeftijd van 25-45 jaar en mensen met een Nederlandse achtergrond is het sociaal vertrouwen hoog (CBS, 2022e).

Vertrouwen in landelijke instituties daalt

In Groningen ligt het vertrouwen in landelijke instituties (gemiddelde van Tweede Kamer, politie en rechters) met 57% wat beneden het Nederlands gemiddelde (61%), maar volgt wel dezelfde trendlijn. Het vertrouwen in instituties kende in het eerste coronajaar (2020) een aanzienlijke toename, maar neemt sinds 2021 af. Binnen Groningen is het vertrouwen in instituties het laagst in de gemeente Oldambt (46%) en het hoogst in gemeente Groningen (64%).

Het vertrouwen in de landelijke politiek ligt lager in gebieden buiten de Randstad; zo is het vertrouwen in de Tweede Kamer het laagst in krimpregio’s in Noord-Holland, Oost-Groningen, Drenthe en Zuid-Limburg (Van den Berg & Kok, 2021).

Ook onderzoek onder het Groninger Panel laat zien dat veel Groningers zich niet of beperkt vertegenwoordigd voelen door de landelijk politiek. Veel Groningers zijn kritisch op de politiek. De zorgen van Groningers gaan vaak over de afstand van de politiek tot de samenleving; volgens 59% van de Groningers weten politici niet goed wat er leeft onder de bevolking. En volgens 64% van de inwoners houden politici onvoldoende rekening met sommige groepen in de samenleving (Sociaal Planbureau Groningen, 2022a). Het beeld dat politici niet luisteren, is voor veel mensen een reden om zich niet goed vertegenwoordigd te voelen. Langlopende dossiers als de kindertoeslagenaffaire en de gaswinning in Groningen, en meer recent de stikstofcrisis met boerenprotestacties, versterken dit beeld (Ridder et. al., 2022).

Weinig vertrouwen in instituties die zich bezighouden met schade en versterking

Onderzoek door Gronings Perspectief onder het Groninger Panel laat verder zien dat Groningers over het algemeen meer vertrouwen hebben in het lokale bestuur dan in landelijke overheden. 37% van de Groningers heeft een beetje of (heel) veel vertrouwen in de Rijksoverheid, 57% in de provincie Groningen en 66% in hun eigen gemeente. In het afgelopen jaar daalde met name het vertrouwen van Groningers in de Rijksoverheid sterk. Dit komt, naast andere crisis en maatschappelijke problemen waar veel aandacht naar uitgaat in de media, mede door de openbare verhoren van de parlementaire enquête ‘aardgaswinning Groningen’. Daarnaast blijkt dat Groningers gemiddeld weinig vertrouwen hebben in instituties die zich bezighouden met de schadeafhandeling (IMG) en de versterkingsoperatie (NCG). Nog minder vertrouwen hebben Groningers in de NAM. Uit het onderzoek van Gronings Perspectief blijkt ook dat bewoners met (meervoudige) schade minder vertrouwen hebben in overheden dan bewoners zonder woningschade. Voor instanties betrokken bij schadeafhandeling en versterking (NCG en IMG) zien de onderzoekers een ander beeld: daarin hebben bewoners met eenmalige schade het meeste vertrouwen (Dückers et. al., 2023).

Gronings Perspectief toont verder aan dat het gedoe met instanties en procedures, de traag verlopende versterkingsoperatie, gebrek aan erkenning en de dreiging van toenemende gaswinning een negatieve weerslag heeft op het vertrouwen. Uit interviews met bewoners klinkt moedeloosheid van de chronische gaswinningsproblematiek door. Voor veel bewoners ontbreekt het perspectief dat het snel beter zal gaan. Waar versterking een oplossing voor de problematiek zou moeten zijn, blijkt het een stressor (Stroebe et al., 2021). De onderzoekers van Gronings Perspectief concluderen dat er nog veel werk nodig is om het vertrouwen te herstellen, waarbij overheden en instanties zich samen moeten inzetten om de bloostelling aan bevingsrisico’s te beperken, schade en verlies en procedurele last te verminderen en erkenning, hoop en perspectief te vergroten (Dückers et al., 2023).

Eén op de acht Groningers mantelzorger

Mantelzorgers geven onbetaalde en vaak langdurige zorg aan naasten als deze persoon voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is. In Groningen geeft in 2022 13% van de volwassen inwoners mantelzorg voor gemiddeld 12,6 uur per week. In Nederland ligt dit percentage eveneens op 13% en wordt er zo’n 11,8 uur in de week mantelzorg gegeven. Net als landelijk geeft in Groningen minder dan één op de vijf mantelzorgers aan zwaarbelast te zijn (provincie Groningen: 17%, Nederland 19%). Wel zijn er grote verschillen tussen gemeenten.

Groningen heeft te maken met (dubbele) vergrijzing. Vooral het aandeel oude ouderen neemt de komende jaren toe. De omvangrijke babyboomgeneratie bereikt vanaf 2025 de leeftijd van 80-plus. Als gevolg daarvan wordt een toenemende zorgvraag verwacht, en verschuift steeds meer professionele zorg naar informele zorg. Vooral 50- tot 75-jarigen verlenen mantelzorg wordt in Groningen. Naar verwachting is in 2040 iedereen mantelzorger.

Om in te schatten of er in de toekomst nog voldoende mantelzorgers beschikbaar zijn, kan gekeken worden naar de ‘Oldest Old Support Ratio’ (OOSR). Het gaat hierbij om de verhouding van het aantal 50- tot en met 74-jarigen ten opzichte van het aantal 85-plussers. Een lage ratio betekent weinig potentiële mantelzorgers ten opzichte van oude ouderen die mogelijk ondersteuning en zorg nodig hebben (De Jong en Kooiker, 2018).

De verwachting in Groningen, net als landelijk, is dat de leeftijdsgroep 85-plus de komende jaren sterk groeit en dat de leeftijdsgroep 50- tot 75-jaar afneemt. Dit betekent dat de OOSR daalt en dat de druk op mantelzorgers in deze leeftijdsgroep steeds groter wordt. In 2020 stonden er in Groningen nog gemiddeld 15 potentiële mantelzorgers klaar voor een 85-plusser. In 2030 is dat aantal naar verwachting gedaald naar 10 en in 2040 naar 6.

Vrijwilligerswerk & lidmaatschap bij verenigingen

Het aantal actieve vrijwilligers is een belangrijke graadmeter voor de sociale cohesie en brede welvaart. Vrijwilligerswerk stelt veel mensen in staat de hulp en ondersteuning te krijgen die ze nodig hebben en biedt veel voldoening en een gevoel van betrokkenheid bij de samenleving. Verwacht wordt dat vrijwilligerswerk in de toekomst nog belangrijker wordt door de vergrijzing en overheidsbeleid.

De Regionale Monitor Brede Welvaart laat zien dat in 2022 ruim vier op de tien Groningers van 15 jaar en ouder vrijwilligerswerk deed (43%). Hiermee staat Groningen op de zesde plaats van alle provincies en ligt het aandeel een fractie boven het landelijk gemiddelde (41%). De vrijwilligersgraad is het hoogst in de gemeente Westerkwartier (50%) en het laagst in Oldambt (37%).

Naast het doen van vrijwilligerswerk toont ook de betrokkenheid bij een vereniging de verbondenheid met de samenleving. Dit kan op verschillende manieren; door een passief lidmaatschap bij een vereniging of door zelf actief te zijn binnen een vereniging.

Het Groninger Panel laat zien dat ook in Groningen circa driekwart van de inwoners lid is van één of meer verenigingen. Met name in Westerkwartier en Het Hogeland ligt het percentage hoog. Ruim een kwart van de volwassen Groningers is lid van een sportvereniging (28%), 16% van een culturele vereniging en 17% van een milieuorganisatie. Eén op de vijf Groningers is lid van een vakbond (22%). Iets minder dan de helft van hen is minimaal één keer per week actief in verenigingsverband (46%). Hbo-/wo-opgeleiden zijn relatief het vaakst lid van een vereniging, niet-werkenden (werkloos/ werkzoekende, bijstand, arbeidsongeschikt) het minst vaak. Maatschappelijke participatie hangt ook samen met een gevoel van verbondenheid tussen mensen: mensen die (zeer) tevreden zijn met hun sociale contacten zijn vaker lid van een vereniging.

Meer informatie en inzichten

Meer weten over samenleving in de provincie Groningen? Download hier de Monitor Brede Welvaart Groningen 2022 voor meer informatie en inzichten, zoals bijvoorbeeld de uitdagingen met betrekking tot het versterken van de brede welvaart in Groningen.

Verantwoording indicatoren

De Regionale Monitor Brede Welvaart (RMBW) van CBS brengt het thema samenleving in beeld met vier indicatoren: contact met familie, vrienden of buren; vertrouwen in instituties; vertrouwen in mensen onderling; en het aandeel inwoners dat vrijwilligerswerk doet.

In de Monitor Brede Welvaart Groningen vullen we deze indicatoren aan met regionale inzichten die iets zeggen over de mate waarin mensen deelnemen aan het maatschappelijke leven. We geven extra informatie over lidmaatschap van verenigingen, sociale cohesie, eenzaamheid en mantelzorg. Ook bieden we inzicht in het vertrouwen in lokale overheden en instituties die zich bezighouden met schadeafhandeling in Groningen.