Samenleving

In het kort

• Groningers zijn over het algemeen tevreden met hun sociale leven en de sociale samenhang in de buurt waar zij wonen. Inwoners hebben vertrouwen in elkaar en kijken naar elkaar om in de wijk.
• Ongeveer de helft van de Groningers is actief in verenigingen en/of doet vrijwilligerswerk. Het aantal vrijwilligers is na de coronapandemie weer hersteld tot het niveau van daarvoor.
• Zowel onder jongeren als volwassenen neemt de eenzaamheid de laatste jaren toe. Bijna de helft van de volwassenen voelt zich eenzaam; 15% voelt zich ernstig eenzaam.
• Groningers hebben over het algemeen meer vertrouwen in hun lokale bestuur dan in het landelijk bestuur, wat met name komt door de aardbevingsproblematiek en de trage voortgang van de versterkingsoperatie.
• Zowel landelijk als in Groningen geeft circa 13% van de inwoners mantelzorg, al loopt dit binnen de Groninger gemeenten sterk uiteen. De meeste mantelzorgers zijn tussen de 50 en 75 jaar, terwijl ouderen boven de 85 jaar de meeste zorg nodig hebben.

Aandeel inwoners dat minimaal wekelijks contact heeft met anderen daalt

Sociaal contact is belangrijk voor het welzijn van mensen. Mensen zijn gelukkiger en tevredener als ze regelmatig contact hebben met familie, vrienden, buren en goede kennissen. Sociale contacten dragen bij aan het geluk van mensen en kunnen hulp en ondersteuning bieden bij gezondheidsproblemen.

Het aandeel Groningers dat in 2023 minimaal één keer per week contact had met familie, vrienden of buren (69%) wijkt niet veel af van andere provincies in Nederland (landelijk gemiddelde is 71%). Wel scoort Groningen het laagst van alle provincies.

Tussen 2013 en 2023 is het aandeel mensen dat wekelijks één contactmoment of meer heeft met familie, vrienden of buren in de provincie Groningen gedaald van 73% tot 69%. Deze dalende trend, die in mindere mate ook landelijk zichtbaar is, zette tijdens en ook na de coronapandemie in dezelfde lijn door.

In de gemeente Westerkwartier ligt het aantal mensen dat in ieder geval één keer per week contact heeft met familie, vrienden of buren het laagst (65%).

Meeste Groningers tevreden over hun sociale contacten, aantal groepen scoren lager

Het is niet alleen belangrijk hoe vaak mensen contact met elkaar hebben, ook de kwaliteit van dit contact is van belang.

In 2023 is 79% van de Groningers tevreden met hun sociale leven. Groningen staat daarmee op de 10^e plek van alle provincies. Landelijk is gemiddeld 80% tevreden met het sociale leven.

We zien dat in de gemeente Groningen de tevredenheid met het sociale leven het laagst ligt.

Het Groninger Panel is in 2024 gevraagd naar de tevredenheid over hun sociale contacten. Daaruit blijkt, net als uit cijfers van de regionale Monitor Brede Welvaart (rMBW) van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), dat de meeste Groningers tevreden zijn met hun contacten met familie, vrienden en kennissen. Groningers geven hiervoor gemiddeld een rapportcijfer van een 7,8.

Verdiepende analyses laten wel zien dat een aantal subgroepen lager scoren. Zo geven niet-werkenden (werkloos/werkzoekende, mensen met een bijstandsuitkering, arbeidsongeschikten) een lager cijfer aan hun sociale contacten dan werkenden of gepensioneerden. Ook mensen met een laag inkomen en huurders geven een relatief lager cijfer aan hun sociale contacten. Groningers die minder tevreden zijn over hun eigen mobiliteit geven de laagste cijfers.

Sociale samenhang in woonbuurt sterker op platteland dan in stad

Dat Groningers over het algemeen positief staan tegenover de sociale samenhang in hun woonbuurt blijkt ook uit een aantal stellingen die we het Groninger Panel voorlegden. Ruim 7 op de 10 Groningers voelt zich thuis in hun eigen dorp of wijk en 65% (stad) en 71% (platteland) is het er (helemaal) mee eens dat men op een prettige manier met elkaar omgaat. 64% (stad) en 71% (platteland) zegt dat buren elkaar helpen als dat nodig is.

We zien dat inwoners van plattelandsgebieden over het algemeen positiever zijn over de sociale samenhang in de buurt dan inwoners van meer verstedelijkte gebieden. Dit zien we ook elders in Nederland. De afgelopen jaren liep de tevredenheid met de samenhang in de buurt in de provincie Groningen echter licht terug. In de basis zien we dat mensen positiever zijn over hun sociale contacten als zij zich meer thuis voelen in hun dorp of wijk. Ook is bekend dat mensen die meer sociaal contact in hun directe woonomgeving ervaren over het algemeen vaker tevreden zijn met het leven.

Meer Groningers voelen zich eenzaam, gelijk aan landelijk gemiddelde

Eenzaamheid wordt gedefinieerd als het subjectieve ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde relaties.

Van alle volwassen Groningers voelt 49% zich in 2022 in enige mate eenzaam, dit komt overeen met het landelijk gemiddelde. In 2012 lag dit aandeel nog op 37%, in 2016 op 43% en in 2020 op 47%. Voor 15% van de Groningers van 18 tot 65 jaar geldt dat zij zich sterk eenzaam voelen, dit is gelijk aan landelijk. Ook deze percentages zijn, net als landelijk, de afgelopen jaren gestegen van 8% in 2012, naar 11% in 2020 en nu 15% van de volwassen Groningers.

Mensen die minder dan één keer per week contact hebben met zowel hun familie, vrienden als buren, zijn vaker sterk eenzaam (27%) dan mensen die minstens wekelijks contact hebben (10%). Alleenstaande ouders voelen zich het vaakst sterk eenzaam, ongeveer 20% van hen ervaarde in 2022 sterke eenzaamheid.

Binnen de provincie Groningen zien we dat in de gemeenten Pekela en Eemsdelta de eenzaamheid het grootst is. De minste eenzaamheid komt voor in de gemeente Westerkwartier.

Eenzaamheid onder jongeren blijft hoog

Veel jongeren in Nederland voelen zich eenzaam. In Nederland voelt 1 op de 3 jongeren en jongvolwassenen zich enigszins eenzaam, 1 op de 10 voelt zich sterk eenzaam. In Groningen ligt dit vrijwel gelijk, 11% van de jongeren voelt zich altijd/vaak eenzaam in de afgelopen maanden. Dit komt vaker voor onder havo-/vwo-leerlingen dan onder vmbo-leerlingen.

2% van de jongeren geeft aan zich (bijna) altijd eenzaam te voelen in de afgelopen 4 weken. De coronapandemie had veel invloed op de ervaren eenzaamheid onder jongeren. Met name de emotionele eenzaamheid (het missen van een hechte band) nam door de coronacrisis duidelijk toe onder jongeren, van 8% in 2019 naar 14% in 2021. Er is na de coronaperiode nog geen verbetering te zien. In 2023 ervaren nog altijd meer jongeren (14%) tussen 12 en 25 jaar emotionele eenzaamheid dan in 2019. Ook ligt dit aandeel hoger dan voor alle oudere leeftijdsgroepen.

Vertrouwen in elkaar op Nederlands niveau

Sociaal vertrouwen (het vertrouwen in de medemens) is belangrijk om prettig te kunnen leven. Onderling vertrouwen is immers een belangrijke bouwsteen van sociale cohesie in de samenleving.

Van de inwoners van 15 jaar en ouder geeft 67% aan dat de meeste mensen te vertrouwen zijn, dit is gelijk aan het Nederlands gemiddelde. Binnen de provincie Groningen is het vertrouwen in anderen het laagst in Oldambt (51%) en het hoogst in Groningen (74%) en Westerkwartier (71%).

Het sociaal vertrouwen in Nederland is de laatste jaren vrij stabiel. Wel ziet het Sociaal en Cultureel Planbureau dat er achter het landelijk gemiddelde flinke verschillen tussen groepen schuilgaan. De grootste verschillen tussen mensen zijn die naar opleiding. Zo hebben mensen met een basis- of vmbo-opleiding vaak minder vertrouwen in anderen dan degenen met een hbo- of wo-opleiding (47% tegenover 84%).

De mate van sociaal vertrouwen hangt ook samen met het wel of niet hebben van een migratieachtergrond. Mensen met een Turkse of Marokkaanse migratieachtergrond hebben minder vaak vertrouwen in anderen. Dit kan te maken hebben met discriminatie en maatschappelijke uitsluiting die deze groep ervaart. Vooral de tweede generatie migranten die een hbo- of wo-opleiding hebben, ervaren uitsluiting.

Vertrouwen in landelijke instituties blijft lager dan landelijk

Vertrouwen in maatschappelijke instellingen en de overheid is belangrijk voor het functioneren van de samenleving.

In 2023 had 61% van de Nederlanders vertrouwen in de Tweede Kamer, politie en rechters (percentage is een gemiddelde van de drie genoemde instituten). In de provincie Groningen ligt het vertrouwen in instituties met 59% onder het landelijk gemiddelde; alleen in Limburg ligt dat lager.

Inwoners van de gemeente Groningen hebben het meeste vertrouwen in instituties (65%), inwoners van Eemdelta (49%) het minst.

In Nederland varieert institutioneel vertrouwen tussen verschillende groepen in de samenleving. Over het algemeen geldt dat mensen die het goed hebben, meer vertrouwen hebben in instituties. Dat heeft te maken met factoren zoals opleidingsniveau, maar ook met andere persoonskenmerken aangezien bijvoorbeeld opleiding en leeftijd vaak met elkaar samenhangen.

Zorgen over toenemende polarisatie en verharding in samenleving

Ondanks dat het vertrouwen in de medemens op het hoogste niveau van de afgelopen 10 jaar ligt, maken mensen zich al geruime tijd zorgen over de manier waarop we samenleven in Nederland. Men is minder bereid om naar elkaar te luisteren, er is een verharding van de omgangsvormen en er is volgens mensen (toenemende) onverdraagzaamheid voor elkaars mening. Dit beeld zien we niet alleen landelijk, maar ook in Groningen.

Vier op de vijf Groningers hebben het gevoel dat de polarisatie in de samenleving is toegenomen. Volgens Groningers is polarisatie vooral het gevolg van groeiende onverdraagzaamheid die vooral zichtbaar is in de – sociale en traditionele – media. Ook zien zij dit terug in uitingen van politici. Debatten worden gekenmerkt door vijandigheid en richten zich op het uitvergroten van verschillen in plaats van het zoeken naar overeen­komsten.

Daarnaast wijzen Groningers op toegenomen individualisme, afnemend ‘noaberschap’ en grote maatschappelijke opgaven, zoals de wooncrisis, klimaat- en immigratievraagstukken, als factoren die bijdragen aan de groeiende polarisatie. Een kwart van de Groningers geeft daarbij aan dat ze mensen uit de weg gaan vanwege de standpunten die de ander heeft. Vier op de tien Groningers voelt zich ook minder veilig door de polarisatie.

Groningers voelen zich beperkt vertegenwoordigd door de politiek

Het vertrouwen in de landelijke politiek ligt lager in gebieden buiten de Randstad. Ook een peiling onder het Groninger Panel begin 2025 toont aan dat veel Groningers zich niet gehoord of vertegenwoordigd voelen door de landelijke politiek. Meer dan de helft van de Groningers vindt dat de politiek niet weet wat er leeft onder de bevolking en 62% vindt dat politici geen rekening houden met bepaalde groepen in de samenleving. Slechts 15% van de volwassen Groningers voelt zich daadwerkelijk vertegenwoordigd door de landelijke politiek.

In Noord-Nederland spelen een aantal specifieke regionale kwesties die het gevoel versterken dat deze gebieden minder belangrijk worden gevonden. Voorbeelden hiervan zijn de moeizame erkenning en afhandeling van de aardbevingsschade door de gaswinning in Groningen en Noord-Drenthe, de intergenerationele armoede in de Veenkoloniën en de groeiende kloof wat betreft ontwikkelkansen en publieke voorzieningen tussen perifere krimpgebieden in het Noorden en de dynamische gebieden elders in het land. Daarnaast versterken landelijke kwesties, zoals de kindertoeslagenaffaire en de asielcrisis, het idee van een overheid die te ver weg staat van de lokale realiteit.

Meer vertrouwen in lokale overheid, minder in instituties die zich bezighouden met schadeafhandeling en de versterkingsoperatie

Naast het vertrouwen in landelijke instituties is het ook belangrijk om regionaal te kijken naar het vertrouwen in provinciaal en gemeentelijk bestuur. Het lokaal bestuur heeft immers een grote mate van invloed op de directe leefomgeving van inwoners.

Onderzoek door Gronings Perspectief onder het Groninger Panel (2024) laat zien dat Groningers over het algemeen meer vertrouwen hebben in het lokale bestuur dan in landelijke overheden. 46% van de Groningers heeft een beetje of (heel) veel vertrouwen in de Rijksoverheid, 68% in de provincie Groningen en 71% in de eigen gemeente.

Groningers hebben gemiddeld weinig vertrouwen in instituties die zich bezighouden met de schadeafhandeling (IMG) en de versterkingsoperatie (NCG). Nog minder vertrouwen hebben Groningers in de NAM. Uit onderzoek blijkt ook dat bewoners met (meervoudige) schade minder vertrouwen hebben in overheden en de verschillende instanties dan bewoners zonder woningschade.

De helft van de Groningers doet vrijwilligerswerk

Vrijwilligerswerk is een belangrijk onderdeel van de Nederlandse samenleving. Talloze verenigingen en organisaties zijn afhankelijk van de inzet van vrijwilligers. Denk bijvoorbeeld aan activiteiten op scholen, sportverenigingen, bij kerken, zorginstellingen, of muziek- en buurtverenigingen.

In 2023 deed 50% van de Groningers van 15 jaar en ouder aan vrijwilligerswerk. Dit ligt net iets boven het landelijk gemiddelde (49%). In de gemeenten Oldambt (43%), Stadskanaal (46%) en Westerwolde (47%) is de vrijwilligersgraad het laagst. De vrijwilligersgraad is het hoogst in de gemeenten Het Hogeland (58%) en Westerkwartier (57%).

We zien dat er ten opzichte van 2021 – toen veel vrijwilligerswerk door het uitbreken van het coronavirus en de maatregelen daartegen niet mogelijk was – weer een duidelijke groei zichtbaar is in het percentage vrijwilligers. Dat is een aanwijzing dat de coronapandemie geen blijvend effect heeft op de inzet van vrijwilligers. Ongeveer de helft van de Groningers die nu niet actief zijn, overweegt dit wel voor in de toekomst.

Groningers doen meer in verenigingsverband dan gemiddeld in Nederland

Naast het doen van vrijwilligerswerk, toont ook de betrokkenheid bij een vereniging de mate van onderlinge verbondenheid in een gemeenschap. Dit kan op verschillende manieren; door een passief lidmaatschap bij een vereniging of door zelf actief te zijn binnen een vereniging.

In Nederland geeft 43% van de 15-plussers in 2023 aan dat ze minstens één keer per maand actief zijn in verenigingsverband. Het Groninger Panel laat zien dat circa 49% van de volwassen Groningers minstens één keer per maand deelneemt aan activiteiten van verenigingen. Met name in Eemsdelta en Westerkwartier ligt het percentage hoog.

Hbo-/wo-opgeleiden en 65-plussers nemen relatief het vaakst deel aan activiteiten van verenigingen, niet-werkenden (werkloos/ werkzoekende, mensen met een bijstandsuitkering, arbeidsongeschikten) het minst vaak. Maatschappelijke participatie hangt ook samen met een gevoel van verbondenheid tussen mensen: mensen die (zeer) tevreden zijn met hun sociale contacten zijn vaker lid van een vereniging.

Ruim één op de zeven Groningers is mantelzorger

Mantelzorgers geven onbetaalde en vaak langdurige zorg aan naasten als deze persoon voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is. De mantelzorg kan bestaan uit het huishouden doen, helpen bij wassen en aankleden, gezelschap houden, vervoer of bijvoorbeeld geldzaken regelen.

Landelijk geeft 13% van de volwassenen mantelzorg, gemiddeld voor 11,8 uur per week. In Groningen is eveneens 13% van de volwassenen mantelzorger, gemiddeld voor 12,6 uur per week. Mantelzorg wordt in Groningen in 2022 met name verleend door inwoners van 50+. Vaak is dit aan hun partner, ouders of anderen met wie ze een persoonlijke band hebben.

De percentages mantelzorgers lopen in de provincie uiteen van 11% in de gemeente Groningen, tot 17% in de gemeente Het Hogeland.

Overheidsbeleid zet al jaren in op de ondersteuning van mantelzorgers om overbelasting te voorkomen. Een groot deel van de mantelzorgers in Groningen geeft aan de mantelzorgtaken goed vol te kunnen houden. Toch geeft 17% aan (zeer) zwaar of overbelast te zijn door de mantelzorgtaken, blijkt uit het Gronings Panel (2021).

Meer ouderen en minder mantelzorgers in de nabije toekomst

Nederland, en ook Groningen, heeft te maken met (dubbele) vergrijzing. De omvangrijke babyboomgeneratie bereikt vanaf 2025 de leeftijd van 80-plus. Als gevolg daarvan wordt een toenemende zorgvraag verwacht en zal de druk op de formele, maar zeker ook de informele zorg, toenemen. De verwachting in Groningen is dat de leeftijdsgroep van 85 jaar en ouder de komende jaren sterk zal groeien en dat de leeftijdsgroep 50 tot 75 jaar afneemt. Dit betekent dat de druk op mantelzorgers in deze leeftijdsgroep steeds groter wordt.

In 2020 stonden er in Groningen nog gemiddeld 15 potentiële mantelzorgers klaar voor elke 85-plusser. In 2030 is dat aantal naar verwachting gedaald naar 11 en in 2050 naar 5. De afname van het aantal potentiële mantelzorgers heeft voor de nabije toekomst als gevolg dat het Groninger zorglandschap zich moet voorbereiden op tekorten in zowel de formele zorg als de informele zorg. Formele en informele zorg kunnen elkaar in de toekomst maar in beperkte mate vervangen.

Meer informatie en inzichten

Meer weten over de samenleving in de provincie Groningen? Bekijk of download de Monitor Brede Welvaart Groningen 2024 (PDF) voor meer informatie en inzichten, zoals bijvoorbeeld de uitdagingen met betrekking tot het versterken van de brede welvaart in Groningen.

Verantwoording indicatoren

In de regionale Monitor Brede Welvaart (rMBW) van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) wordt het thema Samenleving in beeld gebracht met vijf indicatoren:

• Contact met familie, vrienden of buren;
• Tevredenheid met sociaal leven;
• Vertrouwen in instituties;
• Vertrouwen in mensen onderling;
• Het aandeel inwoners dat vrijwilligerswerk doet.

In de Monitor Brede Welvaart Groningen vullen we deze indicatoren aan met regionale inzichten die iets zeggen over de mate waarin mensen deelnemen aan het maatschappelijk leven. We geven extra informatie over eenzaamheid, buurtbinding, politieke betrokkenheid en mantelzorg. Ook bieden we inzicht in het vertrouwen in lokale overheden en instituties die zich bezighouden met schadeafhandeling in Groningen.