Materiële welvaart

In het kort

• Het bruto binnenlands product (bbp) nam tussen 2015 en 2023 af. Vergeleken met de andere provincies staat de provincie Groningen op de 8^e plek als het gaat om het bbp per inwoner.
• Het mediaan besteedbaar inkomen stijgt jaarlijks in de provincie Groningen, maar dit bedrag is structureel het laagst van alle provincies.
• Gemiddeld gezien leven in Groningen meer huishoudens onder de lage-inkomensgrens dan in de rest van Nederland (4,3% vergeleken met 3,8%). Dat beeld komt overeen met een relatief hoger aantal inwoners dat een bijstandsuitkering ontvangt.
• Ondanks de positieve ontwikkelingen wat betreft de objectieve inkomenscijfers heeft toch één op de vijf Groningers moeite met rondkomen.
• Ook zijn er duidelijk kwetsbare groepen aan te wijzen. Net name jongeren, zzp’ers, mensen zonder vervolgopleiding, eenoudergezinnen en alleenstaanden onder de AOW-leeftijd zijn extra kwetsbaar als het gaat om het hebben van financiële armslag.

Jongeren minder tevreden over financiën

Het Groninger Panel is over het algemeen tevreden met hun financiële situatie, met een gemiddelde beoordeling van een 7,7. Er zijn echter grote verschillen tussen de leeftijdsgroepen. Zo is de leeftijdscategorie 18- tot 35-jarigen duidelijk minder tevreden over hun financiële situatie, die zij gemiddeld met een 6,9 beoordelen.

Tevredenheid over de financiële situatie is een belangrijk aspect van brede welvaart, omdat het invloed heeft op welzijn, kansen en toekomstperspectief. Financiële onzekerheid kan stress veroorzaken en de kwaliteit van leven beperken.

Bruto binnenlands product in Groningen lager dan het landelijk gemiddelde, maar het hoogst van Noord-Nederland

Het bruto binnenlands product (bbp) is de maat voor de omvang van de economie. Het is de totale toegevoegde waarde van alle geproduceerde goederen en diensten in een gebied in een bepaalde periode. Een hoog bbp per inwoner wordt vaak gekoppeld aan een hoge welvarendheid van een land of regio.

Het bbp per inwoner lag in Groningen in 2023 met € 41.500 onder het landelijk gemiddelde (€ 52.400). Vergeleken met de andere provincies staat Groningen op de 8^e plek als het gaat om het bbp per inwoner. Van de drie noordelijke provincies is het bbp in Groningen het hoogst.

In tegenstelling tot de stijgende trend in Nederland, is het bbp per inwoner in Groningen in de afgelopen 10 jaar veelal gedaald. Tot en met 2017 lag het Groningse gemiddelde bbp per inwoner hoger dan het landelijke gemiddelde, maar sinds 2018 is dat niet meer het geval. Dit komt deels door de afname van de delfstoffenwinning (aardgasvelden werden minder of niet meer gebruikt), die de groei remt. In 2023 was er in de provincie Groningen sprake van een flinke krimp (-9,1%), terwijl landelijk de economie juist groeide (+0,1%).

Stijging mediaan beschikbaar inkomen, maar nog wel onder landelijk gemiddelde

De mediaan is het middelste getal wanneer alle inkomens van laag naar hoog worden gesorteerd. Het besteedbaar inkomen is het netto-inkomen dat huishoudens kunnen gebruiken voor hun consumptieve bestedingen.

In Groningen lag het mediaan besteedbaar inkomen van huishoudens in 2023 op € 30.100. Dat is ruim onder het landelijk gemiddelde van € 34.000, en op de laatste plaats van alle provincies. Wel volgt Groningen sinds 2013 dezelfde stijgende trend als landelijk.

Op gemeentelijk niveau zijn er een aantal regionale verschillen. Zo is het mediaan besteedbaar inkomen in de gemeente Westerkwartier het hoogst met € 34.700 en het laagst in de gemeente Groningen met € 27.800. Het relatief hoge aantal studentenhuishoudens in de gemeente Groningen kan het lagere mediaan besteedbaar inkomen verklaren. Daarnaast zijn er in grote steden meer laagbetaalde banen, zoals schoonmaker of maaltijdbezorger, dan in de dorpen.

Eén op de vijf Groningers heeft moeite met rondkomen

Niet alleen het besteedbaar jaarinkomen van mensen zegt iets over de materiële welvaart. Ook de mate waarin mensen zelf aangeven te kunnen rondkomen biedt aanknopingspunten om de materiële welvaart te duiden.

Inwoners van Groningen hebben meer moeite met rondkomen dan gemiddeld in Nederland. Zo heeft 20,4% van de Groningers moeite om rond te komen, tegenover 18,8% van de Nederlandse bevolking.

Groningers onder de 65 hebben meer moeite met rondkomen dan Groningers van 65+, respectievelijk 23,9% en 9,5%. In 2024 vroegen we aan het Groninger Panel in hoeverre zij in de afgelopen 12 maanden moeite hadden met rondkomen. Dit bevestigt het beeld dat leeftijd van belang is voor moeite met rondkomen: hoe jonger ze zijn, des te lastiger vinden inwoners het om rond te komen. Dit heeft vaak een oorsprong in levensveranderende situaties, zelfstandigheid, ouderschap of studieschuld. De groep 65 jaar en ouder, daarentegen, heeft over het algemeen de zekerheid van inkomen van het pensioen.

Relatief meer mensen met risico op armoede dan landelijk

Om te bepalen welke huishoudens een risico lopen op armoede hanteert het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) de lage-inkomensgrens. De lage-inkomensgrens is afgesteld op het type huishouden en vertegenwoordigt voor ieder type huishouden een gelijke koopkracht. Het gaat om het bedrag dat een huishouden te besteden heeft na aftrek van belastingen en premies. In Groningen leven naar verhouding meer huishoudens onder de lage-inkomensgrens dan in de rest van Nederland. 4,3% van de Groningse huishoudens heeft een laag inkomen, het landelijk gemiddelde is 3,8%. Dit houdt in dat in 2023 ongeveer 11.400 huishoudens in de provincie Groningen minimaal 1 jaar lang onder de lage-inkomensgrens leefden. Het aandeel huishoudens dat onder de armoedegrens leeft daalt sinds 2014. Deze daling kwam in een stroomversnelling door energiemaatregelen, waarbij huishoudens een toeslag ontvingen voor de hoge energielasten. Huishoudens kunnen ook een langdurig lang inkomen hebben. Dit houdt in dat een huishouden 4 jaar of langer moet rondkomen van een laag inkomen, waarmee de kans op armoede groter wordt. Het aandeel huishoudens met een langdurig laag inkomen lag in 2020 in de provincie Groningen nog op 4,4%. In 2023 is dat nog slechts 1,1%. De gemeente Groningen heeft binnen de provincie het hoogste aandeel huishoudens met een laag inkomen van tenminste 1 jaar (5,4%) en met een langdurig laag inkomen (1,3%). In de gemeente Westerkwartier zijn naar verhouding de minste huishoudens met een verhoogd risico op armoede. Het aandeel huishoudens met een laag inkomen ligt in deze gemeente op 2,7%, en het aandeel met een langdurig laag inkomen op 0,6%.

In Groningen groeien gemiddeld meer kinderen op in armoede

Opgroeien in armoede belemmert kinderen en jongeren op veel manieren. Dingen die voor andere kinderen normaal zijn, hebben of kunnen zij vaak niet. Daarnaast ervaren ze vaker spanningen in het gezin, vanwege de stress die de financiële situatie met zich meebrengt.

Naar verhouding groeien in de provincie Groningen meer kinderen op in armoede dan in Nederland. In heel Nederland leefde 4,1% van de minderjarige kinderen (jonger dan 18 jaar) in 2023 in een gezin dat moest rondkomen van een laag inkomen; 1,4% leefde langdurig in een gezin met een laag inkomen. In Groningen was dat 4,7% van alle minderjarige kinderen, en 1,8% langdurig. Het gaat in totaal om ongeveer 4.400 minderjarige kinderen in huishoudens met een laag inkomen, waarvan 1.600 kinderen in een huishouden met een langdurig laag inkomen leven.

Het aandeel kinderen in gezinnen met een laag inkomen en een langdurig laag inkomen neemt sinds 2013 jaarlijks af, zowel landelijk als in Groningen. De gemeenten Pekela (7,7%) en Westerwolde (5,8%) telden in 2023 naar verhouding het grootste aandeel kinderen in armoede in de provincie Groningen. In de gemeenten Pekela, Eemsdelta en Stadskanaal wonen naar verhouding de meeste kinderen in huishoudens met een langdurig laag  inkomen. Westerkwartier was in 2023 de gemeente met relatief de minste kinderen in armoede, zowel voor een jaar als langdurig.

Nieuwe armoedegrens ontwikkeld

In 2024 ontwikkelden CBS, Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en Nibud een nieuwe methode om armoede aan te duiden. Hierin kijkt men niet alleen naar de inkomsten van een huishouden, maar ook naar de vaste lasten (woon- en energiekosten) en het vermogen van een huishouden.

Volgens deze nieuwe armoedegrens leefde 3,1% van de Nederlandse huishoudens in 2023 in armoede. In zes van de tien Groningse gemeenten ligt het aandeel huishoudens met een inkomen onder de nieuwe armoedegrens hoger dan landelijk. In de gemeente Groningen is dit aandeel het hoogst (5,3%), gevolgd door de gemeente Pekela (4,2%). In de gemeente Westerkwartier is het aandeel arme huishoudens het laagst (1,8%).

Kwetsbare groepen

Ondanks dat het armoederisico in 2023 verder afnam, zijn er duidelijk kwetsbare groepen aan te wijzen. Eenoudergezinnen met minderjarige kinderen, alleenstaanden tot aan de AOW-leeftijd, bijstandsontvangers, laagopgeleiden en 55- tot 65‑jarigen zijn groepen die van oudsher kampen met een relatief hoog risico op (langdurige) armoede. Ook jongvolwassenen zijn kwetsbaar voor armoede; zij hebben over het algemeen vaker een flexibel contract en genieten daarmee minder baanzekerheid. Daarnaast hebben zij veelal een kleinere financiële buffer. Daarnaast hebben met name ook mensen met een laag opleidingsniveau een minder gunstige uitgangspositie op de arbeidsmarkt, wat doorwerkt in het risico op het hebben van een laag inkomen – zie ook Arbeid en vrije tijd. Bovendien is er een verband tussen opleidingsniveau en tevredenheid met het leven – zie hiervoor Welzijn.

In 2023 bracht Sociaal Planbureau Groningen de huishoudboekjes van vier soorten huishoudens in kaart. Hierbij werd gekeken naar de noodzakelijke kosten voor levensonderhoud, maar ook naar het recht op gemeentelijke en landelijke inkomensondersteuning. Hieruit bleek dat er grote verschillen zijn tussen gemeenten. Daarnaast zagen we ook grote verschillen tussen de verschillende huishoudens binnen de gemeenten. Met name alleenstaanden zonder kinderen hebben vaak te maken met een negatief maandsaldo en gemeenten zien hen vaker over het hoofd qua financiële ondersteuning.

De cirkel van generatiearmoede

Armoede kan van generatie op generatie worden ‘doorgegeven’. Dit houdt in dat opgroeien in armoede het risico vergroot om zelf ook in armoede te belanden. Onder andere in de Drents-Groningse Veenkoloniën wordt veel onderzoek gedaan naar intergenerationele armoede. Dit fenomeen heet ook wel de cirkel van generatiearmoede.

Kinderen die in armoede opgroeien hebben vaak te maken met moeilijke omstandigheden, zoals misbruik, huiselijk geweld of verwaarlozing. Zodoende lopen zij het risico om al op jonge leeftijd een trauma te ontwikkelen. De continue stress die dit met zich meebrengt heeft een negatieve invloed op de ontwikkeling van kinderen, wat gevolgen kan hebben voor hun gedrag. Het kind zal daardoor het label ‘lastig’ opgeplakt krijgen. Het gedrag – en de onderliggende oorzaken daarvan – wordt onvoldoende begrepen, waardoor kinderen anders worden behandeld. Dit kan leiden tot sociale uitsluiting. Door deze sociale uitsluiting lopen kinderen allerlei kansen, zoals op een passende opleiding, een geschikte baan of de juiste ondersteuning, mis. Deze gemiste kansen creëren vervolgens weer moeilijke omstandigheden, waaronder een gebrek aan geld, uitsluiting en onverwerkte trauma’s van ouders. Hun eigen kinderen zullen hierin opgroeien, waarbij zij dezelfde risico’s lopen. Dit houdt de cirkel van generatiearmoede in stand. Het doorbreken van deze cirkel is dan ook ingewikkeld, gevoelig en een kwestie van een lange adem.

Relatief meer bijstandsuitkeringen in Groningen, maar grote regionale verschillen

In 2023 ontvingen in de provincie Groningen 47,2 op de 1.000 inwoners van 15 tot 65 jaar een bijstandsuitkering, wat een afname is sinds 2017 (toen het 57,1 was). Het Nederlandse gemiddelde lag dat jaar op 34,9 per 1.000 inwoners en dat aantal neemt ook af sinds een aantal jaar. Binnen de provincie Groningen zijn er grote verschillen in het aantal bijstandsuitkeringen per 1.000 inwoners.

In 2023 was het aantal bijstandsuitkeringen het hoogst in de gemeenten Groningen (56,2 per 1.000 inwoners) en Oldambt (55,3 per 1.000 inwoners), en het laagst in Westerkwartier (20,2 per 1.000 inwoners).

Aandeel schuldenaren minder toegenomen dan landelijk

In 2023 had 8,1% van de huishoudens in de provincie Groningen geregistreerde problematische schulden. Mogelijk zijn er echter meer huishoudens die problematische schulden hebben: schulden bij bijvoorbeeld vrienden of familie worden niet geregistreerd en zijn daarom niet meegenomen in de cijfers. Het aandeel huishoudens met problematische schulden is voor Nederland als geheel iets hoger dan provinciaal, namelijk 8,8%. Wel hebben in Groningen meer mensen problematische schulden dan in de buurprovincies.

In de gemeente Pekela is het aandeel huishoudens met problematische schulden het hoogst met 12,2%, op enige afstand gevolgd door de gemeente Oldambt, met een aandeel van 10,7% van de huishoudens. In Westerkwartier en Het Hogeland is het aandeel het kleinst (respectievelijk 6,0% en 6,7%).

Armoede en schulden gaan vaak gepaard. Eén van de redenen hiervoor is dat het voor personen met een laag inkomen makkelijker is om schulden op te bouwen. Dit komt doordat er (door een tekort aan inkomen) vaker een reden is om geld te lenen. Ook is er doorgaans minder geld om deze schulden af te lossen. Een andere oorzaak van de overlap tussen armoede en schulden is dat dezelfde problemen beide kunnen veroorzaken.

Meer informatie en inzichten

Meer weten over de materiële welvaart in de provincie Groningen? Download hier de Monitor Brede Welvaart Groningen 2024 voor meer informatie en inzichten, zoals bijvoorbeeld de uitdagingen met betrekking tot het versterken van de brede welvaart in Groningen. Meer weten over armoede in Groningen? Bekijk hier alle verdiepende cijfers en publicaties over armoede in Groningen.

Verantwoording indicatoren

Voor het thema materiële welvaart gebruikt het CBS in de regionale Monitor Brede Welvaart (MBW) twee indicatoren, namelijk het bruto binnenlands product (bbp) en het mediaan besteedbaar inkomen.

Wij vullen deze indicatoren aan met regionale gegevens over (langdurig) laag inkomen, bijstandsuitkeringen en huishoudens met problematische schulden. Daarnaast zijn er vragen aan het Groninger Panel gesteld over de tevredenheid met de eigen financiële situatie en over het kunnen rondkomen.