Gezondheid

In het kort

• In Groningen ervaart een groot deel van de bevolking de eigen gezondheid als goed of zeer goed, ondanks dat ze gemiddeld minder gezond leven dan de rest van Nederland.
• Groningers roken vaker, sporten minder frequent en hebben vaker overgewicht dan het Nederlandse gemiddelde.
• Een derde van de volwassenen in de provincie heeft te maken met één of meerdere langdurige aandoeningen. Door de vergrijzing wordt verwacht dat deze groep in de komende jaren zal groeien.

Ondanks daling voelen de meeste inwoners van Groningen zich gezond

Van de volwassen Groningers van 18 jaar en ouder ervaart 69% zijn gezondheid als (zeer) goed, nagenoeg gelijk aan landelijk (70%). Het Groninger Panel is in 2024 gevraagd naar hoe zij hun gezondheid ervaren. 73% van de volwassen Groningers geeft aan dat zij een (zeer) goede lichamelijke gezondheid ervaren (een rapportcijfer van een 7 of hoger). Dit ligt wat hoger dan het gemiddelde van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in 2022.

Gemiddeld beoordeelt men de eigen lichamelijke gezondheid in Groningen met een 7,1 en de psychische gezondheid met een 7,8. Zowel landelijk als provinciaal is er echter een sterke daling in de goed ervaren gezondheid te zien ten opzichte van 2020, toen nog respectievelijk 78% (Groningen) en 79% (landelijk) aangaf de eigen gezondheid als (zeer) goed te ervaren.

Op gemeentelijk niveau valt op dat de ervaren gezondheid in de oostelijke gemeenten (met name Eemsdelta, Pekela en Veendam) wat lager ligt.

Gezondheidsachterstanden voor kwetsbare groepen

Gemiddeld geven Groningers aan best tevreden te zijn met hun lichamelijke gezondheid (rapportcijfer 7,2), maar er zijn duidelijke sociaaleconomische gezondheidsverschillen die de kwetsbaarheid van bepaalde doelgroepen blootleggen. Zo beoordelen Groningers met een hbo-/wo-opleiding en/of met meer financiële armslag hun gezondheid vaker als (zeer) goed dan Groningers met een lager inkomen en/of met een andere opleiding.

We zien ook een duidelijke relatie met leeftijd als het gaat om de psychische gezondheid: naarmate men ouder wordt, geeft men vaker een goed cijfer voor de eigen psychische gezondheid dan wanneer men jonger is.

Een factor die in Groningen ook een grote impact heeft op in de (ervaren) gezondheid van inwoners is de gaswinning. Onderzoek van Gronings Perspectief toont al jaren aan dat met name voor Groningers met meervoudige schade en die in langdurige schadetrajecten zitten sprake is van aanzienlijke gezondheidsachterstanden. In iedere fase van het versterkingstraject (zelfs tot na de afronding), en in het bijzonder tussen uitvoering en afronding, is er sprake van een afname in algemene en geestelijke gezondheid. Doordat de schadeafhandeling erg verweven is met het privéleven, ervaren veel bewoners chronische stress.

Verhoogde kans op fysieke en mentale klachten voor mensen in armoede

Armoede heeft verstrekkende gevolgen voor zowel de fysieke als mentale gezondheid. Financiële onzekerheid veroorzaakt chronische stress, wat leidt tot een verhoogd risico op angst, depressie en burn-out. Mensen in armoede ervaren dagelijks zorgen over het betalen van de vaste lasten, schulden en het vinden van financiële ondersteuning, wat kan resulteren in mentale uitputting. Dit belemmert niet alleen hun welzijn, maar maakt het ook moeilijker om uit de armoede te komen, omdat psychische klachten de motivatie en het vermogen om te werken of te solliciteren aantasten.

Naast mentale klachten heeft armoede ook gevolgen voor de fysieke gezondheid. Gezond eten en een actieve levensstijl zijn voor mensen met een laag inkomen vaak minder toegankelijk doordat verse producten duurder zijn en sportfaciliteiten buiten hun budget vallen. Hierdoor nemen het risico op overgewicht, diabetes en hart- en vaatziekten toe. Het is een vicieuze cirkel waarin financiële problemen en mentale gezondheidsproblemen elkaar versterken.

Aantal mensen met langdurige aandoening stijgt met leeftijd

In Groningen heeft 34% van de inwoners één of meer langdurige aandoeningen, dit is ongeveer gelijk aan het landelijk gemiddelde (33%). 65-plussers (48%) hebben hier, in lijn der verwachting, vaker mee te maken dan 18- tot 65-jarigen (30%). Het hebben van één of meer (langdurige) ziekten of aandoeningen heeft een grote invloed op de ervaren gezondheid en tevredenheid met het leven.

Als iemand een langdurige aandoening heeft, dan heeft deze persoon langer dan 6 maanden te maken met deze aandoening. Iemand met een (of meerdere) langdurige aandoening(en) kan het lastiger vinden om goed deel te nemen aan de samenleving. Naast lichamelijke klachten kan iemand ook last hebben van psychische klachten, zoals bijvoorbeeld sombere gevoelens of het ervaren van stress of angst.

Momenteel loopt de ziektelast door langdurige aandoeningen binnen de provincie uiteen. Het hoogste percentage ziektelast door langdurige aandoeningen is momenteel in de gemeente Pekela. De laagste percentages zijn te vinden in de gemeenten Groningen en Westerkwartier.

Psychische gezondheidsproblemen vooral onder jongeren

In tegenstelling tot de meeste chronische aandoeningen doen psychische gezondheidsproblemen, zoals angst en depressie, zich vaak tijdens de tienerjaren en jongvolwassenheid voor. De coronapandemie heeft ervoor gezorgd dat de psychische klachten bij deze leeftijdsgroepen verder zijn uitvergroot. Zo is de mentale gezondheid van middelbare scholieren de laatste jaren achteruit gegaan.

Uit een uitvraag onder het Jeugdpanel in Groningen en Drenthe in 2024 blijkt dat 33% van de jongeren van 12-18 jaar zelf last heeft (gehad) van mentale problemen. Dit zijn vaker meisjes (43%) dan jongens (24%) en 16- tot 18-jarigen geven het vaakst aan hier last van te hebben (gehad), namelijk 46%.

Toegenomen risico op angst of depressie in Groningen

In Groningen heeft 54% van de inwoners in 2022 een matig of hoog risico op angst of depressie, landelijk is dit 53%. Dit is een aanzienlijke toename ten opzichte van 2020, toen dit percentage in Groningen nog op 44% en landelijk op 45% lag.

Vooral onder jongvolwassenen (19-34 jaar) is het percentage dat risico loopt op angst of depressie sinds 2012 sterk toegenomen.

Binnen de provincie Groningen is het percentage volwassenen met een matig of hoog risico op een angst- of depressiestoornis vooral hoog in de gemeenten Groningen (59%), Pekela (56%) en Veendam (55%).

Invloed van de (leef)omgeving op de gezondheid

De fysieke en sociale omgeving spelen een belangrijke rol in de gezondheid van individuen en bevolkingsgroepen. Een ongezonde leefomgeving wordt gekenmerkt door luchtvervuiling, lawaai, gebrek aan groen en beperkte voorzieningen. Dit verhoogt het risico op chronische aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, luchtwegaandoeningen en mentale gezondheidsproblemen. Mensen met een lagere sociaaleconomische status worden vaker blootgesteld aan deze ongunstige omgevingsfactoren, wat bijdraagt aan gezondheidsongelijkheid. Hun beperkte keuzemogelijkheden in huisvesting zorgen ervoor dat zij vaker wonen in gebieden met een slechte luchtkwaliteit, nabij industrie of drukke verkeersaders.

Daarnaast beïnvloedt de sociale omgeving gedrag en welzijn. Een sterk sociaal netwerk biedt bescherming tegen stress en eenzaamheid, terwijl een gebrek hieraan de kans op psychische klachten vergroot.

Ook de werkomgeving is van belang: fysiek zwaar of stressvol werk zonder sociale steun kan leiden tot gezondheidsproblemen en een kortere levensverwachting.

De omgeving heeft niet alleen een directe invloed op de gezondheid, maar ook een indirecte: door de beschikbaarheid van gezonde voeding, sportfaciliteiten en sociale normen rond gezondheid. Mensen met een hogere sociaaleconomische status wonen vaker in gebieden met betere toegang tot gezonde voeding, recreatieve ruimtes en gezondheidsvoorzieningen, wat gezondheidsverschillen verder vergroot. Dit cumulatieve effect over de levensloop versterkt bestaande ongelijkheden en maakt het moeilijk voor kwetsbare groepen om hun gezondheid en sociaaleconomische positie te verbeteren.

Helft volwassen inwoners van Groningen heeft overgewicht

Overgewicht en obesitas kunnen leiden tot verschillende ziekten en aandoeningen, waaronder diabetes, hoge bloeddruk, beroerten, hart- en vaatziekten, kanker en psychische klachten. In Groningen had in 2022 ruim de helft van de volwassenen (51%) overgewicht. Hiervan heeft 17% obesitas.

De leeftijdsgroep 65-plus heeft vaker (59%) overgewicht dan 18- tot 65-jarigen (49%). Het aandeel ouderen met ernstig overgewicht is de afgelopen jaren constant gebleven. Vier op de tien Groningse ouderen (40%) heeft een gezond gewicht, 40% heeft overgewicht en 19% obesitas.

Binnen de provincie zien we verschillen in het aandeel inwoners met overgewicht. Zo is er vooral in oost- en noordoostelijke gemeenten een hoog percentage van de bevolking dat overgewicht heeft. Landelijk heeft 50% van de bevolking overgewicht. Het aantal mensen met overgewicht en obesitas steeg de afgelopen decennia. In 2023 had volgens het CBS 16% van de bevolking van 20 jaar of ouder obesitas. Dat is drie keer zoveel als begin jaren 80, toen 5% obesitas had.

Helft Groningers voldoet aan beweegrichtlijnen

Volgens de landelijke beweegrichtlijnen moeten volwassenen wekelijks ten minste 150 minuten matig intensief bewegen, zoals wandelen en fietsen, verspreid over diverse dagen. In de provincie Groningen voldeed in 2022 gemiddeld 50% van de volwassenen van 18 jaar en ouder aan de beweegrichtlijn. Landelijk ligt dat iets lager, namelijk 48%. Deze percentages schommelen al een aantal jaar rond de 50%.

In de gemeente Groningen voldoen in 2022 de meeste mensen aan de beweegrichtlijn (59%), in de gemeente Stadskanaal ligt dit percentage het laagst met 39%.

Naast de landelijke beweegrichtlijnen kan er ook gekeken worden naar het aandeel ‘wekelijkse sporters’. In Groningen sport 51% van de volwassenen minimaal 1 keer per week, landelijk ligt dit iets hoger (54%).

Aandeel rokers neemt gestaag af, maar let op de jeugd

Tabak, alcohol en drugs kunnen een nadelig effect hebben op de gezondheid van mensen. Vooral roken is een belangrijke risicofactor. Met 19% van de Groningers die roken, wordt er meer gerookt dan gemiddeld in Nederland (17%). Het aandeel mensen dat rookt neemt de laatste jaren wel af onder alle leeftijdsgroepen. In 2012 ging het nog om 25% van de Groningers. De verwachting is dat roken tot 2050 nog gestaag blijft afnemen in alle leeftijdsgroepen.

De meeste rokers zijn te vinden onder de jongere leeftijdsgroepen. Dit is ook een groep waarin relatief veel mensen beginnen met vapen (elektronische sigaretten). Mogelijk blijft een deel van de jongeren die nu vapen, dit ook op de lange termijn doen.

Alcoholgebruik in Groningen rond landelijk gemiddelde

Voor het gebruik van alcohol zijn de toekomstige ontwikkelingen minder zeker. In 2022 was 8% van de volwassenen van 18 jaar of ouder in Groningen een overmatige drinker. Dit betekent dat zij meer dan 14 glazen per week (vrouwen) of 21 glazen per week (mannen) drinken. Dit is 1% hoger dan het landelijk gemiddelde.

Er is geen groot verschil tussen de groep 18- tot 65-jarigen (8%) en 65-plussers (7%). In de provincie Groningen voldoet in 2022 42% van de inwoners aan de alcoholrichtlijn, dit is in lijn met het Nederlands gemiddelde (43%). Iemand voldoet aan de alcoholrichtlijn wanneer diegene geen of maximaal één glas alcohol per dag drinkt.

Levensverwachting lager dan het landelijk gemiddelde

We worden gemiddeld steeds ouder. De gemiddelde levensverwachting betreft het aantal jaren dat iemand vanaf de geboorte naar verwachting zal leven. In 2023 is de levensverwachting bij geboorte in Nederland voor mannen gestegen naar 80,3 jaar en voor vrouwen naar 83,3 jaar. Vrouwen leven dus langer, maar zij hebben wel een lagere gezonde levensverwachting dan mannen.

In het noorden van Nederland en in de grotere steden van Nederland is de levensverwachting over het algemeen lager. De levensverwachting in Groningen is bij geboorte 79,1 jaar voor mannen en 82,5 jaar voor vrouwen. Het verschil in levensverwachting tussen mannen en vrouwen is vooral een gevolg van de lagere sterftekansen voor vrouwen van 65 jaar en ouder.

In de provincie Groningen varieert de gemiddelde levensverwachting bij de geboorte tussen de 79,7 en 81,7 jaar. De hoogste verwachting vindt men in de gemeente Westerkwartier en de laagste in de gemeente Pekela.

Meer informatie en inzichten

Meer weten over gezondheid in de provincie Groningen? Bekijk of download de Monitor Brede Welvaart Groningen 2024 (PDF) voor meer informatie en inzichten, zoals bijvoorbeeld de uitdagingen met betrekking tot het versterken van de brede welvaart in Groningen.

Verantwoording indicatoren

Het thema Gezondheid wordt in de regionale Monitor Brede Welvaart (rMBW) van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gepresenteerd met de volgende indicatoren: ervaren gezondheid; het aantal personen met één of meer langdurige ziekten of aandoeningen; het aantal mensen met overgewicht en de levensverwachting van vrouwen en mannen.

In de Monitor Brede Welvaart Groningen vullen we deze indicatoren aan met regionale inzichten uit het Groninger Panel. In het bijzonder gaan we nader in op gezondheidsverschillen van kwetsbare groepen. Ook bieden we inzicht in het gebruik van genotsmiddelen (roken en alcohol) gebaseerd op cijfers van de GGD.