Milieu

In het kort

• Ondanks dat Groningen in Nederland het kleinste aandeel bos- en natuurgebied per inwoner heeft, is Groningen een groene provincie. Groningers zijn over het algemeen zeer tevreden over het landschap in de provincie.
• In vergelijking met de rest van Nederland heeft Groningen een hogere broeikasgasuitstoot per inwoner, maar een lagere fijnstofuitstoot.
• De biodiversiteit in Groningen staat onder druk, met name door stikstofdepositie, klimaatverandering en de grote aanwezigheid van landbouwgrond.
• Het gasverbruik is in Groningen hoger dan in de rest van Nederland, met name vanwege de gemiddeld grotere (vrijstaande) woningen. Het elektriciteitsverbruik is daarentegen het laagst van alle provincies.

Hoge waardering Groninger landschap, het hoogst in Westerwolde en Het Hogeland

Groningers waarderen het Groninger landschap over het algemeen zeer positief, met een gemiddeld rapportcijfer van een 8. Men ziet de rust, weidsheid, variëteit en het cultuurlandschap (zoals wierden, borgen en kerken) als de belangrijkste aspecten van het Groninger landschap.

Wat betreft de veranderingen in de kwaliteit van het landschap in de afgelopen 5 jaar vindt vier op de tien Groningers dat deze gelijk bleef (41%). Ruim een kwart ervaart een achteruitgang (27%), terwijl 14% een verbetering opmerkt. De belangrijkste oorzaken van de ervaren achteruitgang zijn landschap- en horizonvervuiling door de toename van windmolens en zonneparken. Groningers zijn bezorgd over hoe dergelijke grootschalige projecten worden ingepast in het landschap. Naast de visuele verstoring wijst men op negatieve gezondheidseffecten van windmolens, zoals geluidsoverlast. Andere oorzaken voor de achteruitgang zijn een verlies van natuur en biodiversiteit en een afname van de rust en ruimtelijkheid.

Relatief minder natuur- en bosgebieden in Groningen

Groningers hebben minder natuurgebied per inwoner dan de gemiddelde Nederlander, namelijk 24 hectare per 1.000 inwoners tegenover 29 hectare per 1.000 inwoners. Het percentage natuur- en bosgebied in Groningen beslaat daarmee 6% van het totale provincieoppervlak. In Nederland is dit gemiddeld 15%. Tussen 1996 en 2017 nam het natuur- en bosgebied in Groningen met 1 procentpunt toe.

Binnen de provincie heeft de gemeente Het Hogeland het meeste bos- en natuurgebied (10%), gevolgd door de gemeenten Oldambt, Midden-Groningen en Westerwolde (alle drie 7%). De gemeente Veendam, met veel bebouwd gebied, heeft met 1% het kleinste aandeel bos- en natuurgebied van de provincie Groningen. Hoewel het aandeel natuur- en bosgebied in de provincie Groningen relatief laag is, waarderen de leden van het Groninger Panel de aanwezigheid van groen en natuur in hun omgeving met een ruime voldoende (7,7).

Afstand tot groen gelijk aan meeste andere provincies

De gemiddelde afstand tot openbaar groen wordt berekend over de weg tot het dichtstbijzijnde openbaar groen. De vereiste is dat het terrein minimaal 1 hectare groot is. Het kan een park of plantsoen, terrein voor dagrecreatie, natuur of bosgebied zijn.

De meest recente data komen uit 2017. De afstand tot openbaar groen is in de provincie Groningen gelijk aan dat in de meeste andere provincies, namelijk 0,5 kilometer. In Groningen is tussen 2006 en 2017 de afstand tot openbaar groen iets afgenomen, van 0,7 naar 0,5 kilometer. In de gemeente Groningen is de afstand het kortst (0,3 km) en in de gemeente Westerkwartier het langst (1,1 km).

Biodiversiteit en Natura 2000-gebieden in Groningen

Groningen telt zeven Natura 2000-gebieden. In deze Natura 2000-gebieden, die zijn aangewezen volgens de Europese Vogel- en Habitatrichtlijnen, worden bepaalde dieren, planten en hun natuurlijke leefomgeving beschermd om de biodiversiteit (soortenrijkdom) te waarborgen.

Eén van deze zeven Groningse Natura-2000 gebieden (Lieftinghsbroek, in de buurt van Vlagtwedde) is zeer stikstofgevoelig. Te veel stikstof leidt tot verzuring en vermesting, wat negatieve gevolgen kan hebben voor de biodiversiteit.

Voor een goede biodiversiteitsontwikkeling is het cruciaal dat er ook afwisselend grondoppervlak is, wat niet het geval is in de provincie Groningen. Er is namelijk weinig natuur- en bosgebieden (6%) en veel landbouwgrond (70%). Deze verdeling zorgt ervoor dat de ontwikkeling van de totale biodiversiteit in de provincie als geheel de afgelopen jaren achteruit ging (Sociaal Planbureau Groningen, KplusV & Aletta Advies, 2024).

Kwaliteit zwemwater in binnenwateren goed in bijna alle Groningse gemeenten

Het Europees Milieuagentschap monitort de kwaliteit van het zwemwater in de binnenwateren.

In Groningen is de kwaliteit van het zwemwater van de binnenwateren in 2023 ‘goed’. Er is hiermee voor het eerst in tien jaar tijd sprake van een daling van de kwaliteit van het Groninger zwemwater: van ‘uitstekend’ naar ‘goed’.

Binnen de provincie scoren de meeste gemeenten een ‘goed’ of een ‘uitstekend’. Alleen in Oldambt is de kwaliteit van het zwemwater ‘onvoldoende’. De kwaliteit van het zwemwater aan de Groningse kust is ‘slecht’ op basis van data uit 2022.

Hittestress en wateroverlast

Klimaatverandering heeft ook gevolgen voor de Groningse natuur. Temperaturen stijgen en er zijn forse periodes van zowel droogte als extreme regenval.

Van hittestress is objectief sprake wanneer er meer dan 14 tropische nachten per jaar voorkomen in een bepaald gebied. Hittestress komt met name voor in steden: in de stad Groningen ervaart een inwoner momenteel gemiddeld 9 à 10 dagen per jaar hittestress, in stedelijke gebieden zoals Delfzijl, Stadskanaal, en Veendam ligt dit aantal met 7 dagen wat lager. Het percentage Groningers dat afgelopen jaar hitte ervaarde ligt op 10%.

Het aantal dagen waarop extreme neerslag valt (gemiddeld aantal dagen meer dan 25 mm), en men dus objectief kan spreken van wateroverlast, ligt in de provincie Groningen onder het landelijke gemiddelde (tussen 1-2 dagen versus tussen 2-3 dagen). Het risico op droogte is in Groningen vergelijkbaar met de rest van Nederland. Slechts 3% had in het afgelopen jaar vaak last van wateroverlast en een kwart (25%) had hier soms last van.

Al met al hebben Groningers dus minder last van wateroverlast dan van hittestress.

Daling van uitstoot fijnstof naar lucht laatste jaren gestagneerd

Fijnstof zijn kleine deeltjes in de lucht die vooral afkomstig zijn door uitstoot in het verkeer, door industrie en in de landbouw. Een grote uitstoot van fijnstof is schadelijk voor de gezondheid.

De provincie Groningen neemt de vierde plaats in van alle Nederlandse provincies als het gaat om de minste emissies van fijnstof, met 300 ton kg PM2.5 per km2. In 2000 was dit nog 600 ton PM2.5 per km2. De uitstoot van fijnstof daalde dus in iets meer dan 20 jaar met de helft. Deze trend is zowel landelijk als in de provincie Groningen al gedurende langere tijd zichtbaar. De emissie van fijnstof daalde in Groningen eerst iets harder dan gemiddeld in vergelijking met de rest van Nederland, maar dit stagneerde in de recente jaren.

Broeikasgasemissies per inwoner wel gedaald

Broeikasgassen zoals CO₂ en methaan komen van nature voor in de atmosfeer en houden de warmte van de zon vast. Vergeleken met de rest van Nederland ligt in Groningen de absolute uitstoot per inwoner vrij hoog. De oorzaak hiervan is de energiewinning die plaatsvindt in de provincie. Deze sector is goed voor bijna twee derde van de uitstoot in de provincie. In 2022 stond Groningen in de rangschikking van alle provincies op de 2^e plek met 24,5 ton CO₂-equivalent per inwoner. Landelijk was het gemiddelde 10,4 ton per inwoner. Ten opzichte van 2015 daalde de uitstoot in de provincie Groningen wel (van 26,7 naar 24,5 ton).

Meer gas-, maar minder elektriciteitsverbruik in Groningen

Een gemiddelde Groningse woning verbruikte in 2023 940 m3 gas. Landelijk is het verbruik gemiddeld 820 m3.

Binnen de provincie Groningen is het gasverbruik gemiddeld het hoogst in de gemeente Westerwolde (1.190 m3) en het laagst in de gemeente Groningen (780 m3). De woningdichtheid en door de energie-onzuinigheid van woningen kunnen deze regionale verschillen in gasverbruik verklaren. Zo hebben woningen in de provincie Groningen gemiddeld een 7,5% groter woonoppervlakte dan in de rest van Nederland. Dit verhoogt het gemiddelde gasverbruik.

Het elektriciteitsverbruik in de provincie Groningen ziet er heel anders uit: een Gronings huis verbruikt in 2023 gemiddeld minder elektriciteit dan in de rest van Nederland, namelijk 2.330 kWh tegenover 2.500 kWh. Binnen de provincie Groningen is het energieverbruik het laagst in de gemeente Groningen (2.000 kWh) en het hoogst in de gemeenten Westerwolde (2.870 kWh) en Westerkwartier (2.730 kWh).

Woningen in provincie Groningen hebben vaker energielabel F of G dan landelijk

Van de ruim 292.000 woningen in de provincie Groningen heeft in 2024 62,5% een geldig energielabel, dit ligt net boven het landelijk gemiddelde van 61,1%. Het aandeel woningen met een A-label of hoger ligt in Groningen (33%) iets lager dan het landelijk gemiddelde (35%); beide percentages zijn de afgelopen jaren toegenomen. Tegelijkertijd heeft Groningen meer woningen met een energielabel F of G (10%) in vergelijking met het landelijk gemiddelde (8%).

Binnen de provincie is het aandeel woningen met het energielabel F of G het hoogst in Westerwolde (20%), gevolgd door Oldambt en Pekela (beiden 17%).

Een energielabel F of G betekent dat er in een woning weinig energiebesparende maatregelen zijn genomen en dat de woning, daardoor in vergelijking met soortgelijke huizen, erg energie-onzuinig is.

Binnen de provincie Groningen is van 38% van de woningen geregistreerd dat deze zonnepanelen hebben. In 2023 was het opgesteld vermogen van zonnestroominstallaties in Groningen ongeveer 7% van het totale vermogen in Nederland.

Energiearmoede het hoogst in Pekela en Oldambt

De energietransitie heeft ingrijpende gevolgen voor huishoudens in de provincie Groningen. Vooral op het gebied van de betaalbaarheid van de energietransitie zijn er een aantal uitdagingen. Zo is het de verwachting dat duurzame renovaties moeilijker te realiseren zijn voor woningeigenaren met lage inkomens. Medio 2023 zei een kwart van het Groninger Panel (24%) het financieel niet te kunnen bolwerken om te investeren in duurzame energie(maatregelen). Vooral bij oplopende energiekosten dreigt voor inwoners met lage inkomens in toenemende mate energiearmoede (Trendbureau Drenthe, 2022).

Wanneer een huishouden moet rondkomen van een laag inkomen, in combinatie met een hoge energierekening, een woning met weinig energetische kwaliteit, of beide, is er sprake van energiearmoede (TNO, 2021).

In Nederland gaat het in 2023 om gemiddeld 4,8% van de huishoudens die energiearmoede ervaren. Relatief veel energiearmoede is te vinden in bepaalde regio’s in Nederland, zoals Rotterdam, Den Haag, Zuid-Limburg en ook Noordoost-Groningen (TNO, 2024).

Alle Groninger gemeenten zitten boven het landelijk gemiddelde. De gemeenten Pekela (11%) en Oldambt (9,7%) hebben het hoogste percentage huishoudens met energiearmoede. Dat Groninger gemeenten zo hoog scoren op energiearmoede is het resultaat van een combinatie van factoren: er is een gemiddeld lager inkomen in de regio – waardoor huiseigenaren vaak niet de middelen hebben om te kunnen verduurzamen – en relatief veel Groningse huizen zijn energie-onzuinig. Zo is te zien dat inkomensarmoede en energiearmoede vaak met elkaar in verband staan.

Meer informatie en inzichten

Meer weten over natuur, klimaat en milieu in de provincie Groningen? Bekijk of download de Monitor Brede Welvaart Groningen 2024 voor meer informatie en inzichten, zoals bijvoorbeeld de uitdagingen met betrekking tot het versterken van de brede welvaart in Groningen.

Verantwoording indicatoren

Het thema Milieu wordt in de regionale Monitor Brede Welvaart (rMBW) van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in beeld gebracht op basis van zeven indicatoren:

1. Natuur- en bosgebieden;
2. Gemiddeld natuurgebied per inwoner;
3. Afstand tot openbaar groen;
4. Emissies van fijnstof naar lucht;
5. Broeikasgasemissies per inwoner;
6. Kwaliteit van zwemwater binnenwateren;
7. Kwaliteit van zwemwater kustwateren.

We vullen deze indicatoren aan met inzichten uit de regio. We kijken specifiek naar de waardering voor het Groninger landschap, hittestress, wateroverlast en droogte. In het kader van de energietransitie hebben we daarnaast ook oog voor het gas- en elektriciteitsverbruik en (de kans op) energiearmoede onder huishoudens in de provincie Groningen.