Stemmen uit armoede- ervaringen van inwoners
Hoe ervaren Groningers het om (langdurig) te moeten rondkomen van een laag of onzeker inkomen? Waar lopen ze tegenaan en wat doen ze om hun situatie te verbeteren? In de publicatie Zoektocht naar Zekerheid zijn de ervaringen van mensen met een laag of onzeker inkomen in kaart gebracht. Op basis van deze inzichten zijn aanknopingspunten geformuleerd voor beleid. De resultaten zijn gebaseerd op 25 diepte-interviews, een paneluitvraag en verdiepende sessies met professionals uit het werkveld. Op deze pagina worden de inzichten uit het onderzoek kort samengevat.
Financiële kwetsbaarheid en bestaanszekerheid
De meeste deelnemers halen hun financiële inkomsten uit een uitkering, zoals bijzondere bijstand, WW of AOW. Sommigen hebben een inkomen uit werk, meestal uit een tijdelijk arbeidscontract of als ZZP-er. Veel mensen met een kwetsbare financiële situatie ervaren stress, omdat ze lastig rond kunnen komen en geen financiële buffer op kunnen bouwen. Hun lage inkomen dwingt hen om te bezuinigen op bepaalde behoeften, zoals zorg, sociale activiteiten of een auto. Weinig mensen in armoede en schulden geven aan het vertrouwen te hebben dat ze zelf invloed uit te oefenen op het verbeteren van hun financiële situatie. Samen zorgen deze factoren ervoor dat veel mensen met een (langdurig) laag inkomen financiële zekerheid (korte termijn) verkiezen boven potentiële manieren om het inkomen te verhogen (lange termijn).
Onzekerheid op de arbeidsmarkt en de armoedeval
De toenemende flexibilisering op de arbeidsmarkt zorgt ervoor dat mensen met een laag inkomen meer onzekerheid ervaren over hun inkomen en beperkte mogelijkheden zien om hun financiële situatie te verbeteren door werk. Zo worden tijdelijke en parttime arbeidscontracten gezien als een risico ten opzichte van de zekerheid die bijvoorbeeld een uitkering biedt. Daarnaast zijn veel mensen zich ervan bewust dat meer inkomen uit werk in sommige gevallen niet leidt tot financiële vooruitgang, omdat bepaalde toeslagen en voorzieningen wegvallen. Dit noemt men de armoedeval. Daarom verkiezen sommigen een uitkering boven betaald werk, omdat de uitkeringssituatie hen relatieve bestaanszekerheid, stabiliteit en vrijheid biedt. Negatieve ervaringen met solliciteren en het gevoel van gebrek aan passende vacatures, omdat opleidingen niet (meer) aansluiten op het huidige werkveld, verlagen de verwachtingen wat betreft baankansen.
Stress, mentale problemen en het belang van ‘eigen regie’
Om de eigen financiële situatie te verbeteren, is zelfvertrouwen en het ervaren van eigen regie belangrijk. Het vertrouwen dat je invloed hebt op de situatie waar je in zit, motiveert om deze te veranderen. Deze factoren komen echter onder druk te staan door mentale en psychische problemen waar veel mensen in armoede en schulden mee kampen, zoals depressie, angststoornissen en burn-out. Uit de ervaringen van mensen met een laag inkomen blijkt dat mentale problemen tegelijkertijd een oorzaak en een gevolg zijn van het hebben van een (langdurig) laag inkomen. Een sociaal netwerk biedt mensen veel emotionele en praktische ondersteuning. Aan de andere kant kunnen financiële problemen het onderhouden van een sociaal netwerk in de weg staan. Bijvoorbeeld door gebrek aan een auto of geld om mee te doen aan sociale activiteiten. Een laag inkomen draagt bij aan een gevoel van sociale uitsluiting en isolatie. Dit zorgt vervolgens voor meer stress en andere mentale problemen.
“Het is mijn taak om potjes en fondsen te vinden om de kosten voor de opleiding van mijn kinderen te betalen. Dat heb ik de afgelopen 10 jaar ook gedaan en daar ben ik al heel moe door geworden. Die burnout heb ik niet zomaar gekregen.” John, 56 jaar
Maatwerk: integrale en creatieve oplossingen
Veel mensen in armoede en schulden hebben te maken met uiteenlopende hulpgevende instanties. Op een paar positieve uitzonderingen in de onderzoeken na, ervaren de meeste mensen een gebrek aan maatwerk in het toepassen van wet- en regelgeving. Zij voelen zich verstrikt in het ingewikkelde systeem en ervaren regels als oneerlijk en belemmerend. Er wordt niet voldoende gekeken naar wat passend is in de persoonlijke situatie. Door dit complexe systeem aan wet- en regelgeving verliezen mensen het gevoel van controle en autonomie over het verbeteren van de eigen financiële situatie. Maatwerk met meer integrale en creatieve oplossingen is essentieel om een inwoner in armoede of schulden te helpen. Het biedt namelijk een oplossing die beter aansluit bij de behoefte van de inwoner en bespaart vaak allerlei maatschappelijke kosten.
Maatwerk in de praktijk
Voor Edwin heeft het UWV een positieve invloed gehad op zijn zoektocht naar werk. Hij mocht van het UWV zijn vrijwilligerswerk blijven doen. Zowel het UWV als Edwin vertrouwden erop dat dit vrijwilligerswerk tot een betaalde functie zou kunnen leiden. Het werk dat hij deed als vrijwilliger sloot aan bij zijn competenties, wat hem meer zelfvertrouwen gaf. Doordat hij van het UWV niet verplicht werd om stappen te ondernemen waar hij het zelf niet mee eens was, behield hij zijn gevoel van eigen regie en ervoer hij vertrouwen vanuit het UWV.
“Dit was het gewoon, hier [vrijwilligerswerk] zat een kans in. Dat zag het UWV ook en die hebben mij echt de ruimte gegeven. Ze hadden ook kunnen zeggen, de klok tikt en je moet door, dit is vrijwilligerswerk en je moet solliciteren. Dat hebben ze niet gezegd, ze vertrouwden mij daarin.” Edwin, 45 jaar
Aanknopingspunten voor beleid en werkveld
Op basis van de uitkomsten van het onderzoek en de verdiepingssessies met professionals, zijn een aantal concrete aanknopingspunten voor beleid en het werkveld geformuleerd. Deze zijn te vinden in de overzichtstabel.
Meer informatie over de ervaringen van mensen in armoede en schulden is te vinden in het onderzoeksrapport Zoektocht naar Zekerheid. In het onderzoek 50 Stemmen van mensen in armoede of schulden worden de ervaringen met de hulpverlening verder uitgelicht.
