Traditioneel kwetsbaren vooral op de lange termijn getroffen
Tijdens eerdere economische crisissen waren het vaak mensen die al van een uitkering of een laag inkomen moesten rondkomen die het hardst werden geraakt. Deze groepen vinden vaak minder snel weer werk en hebben extra last van de recessie die volgt. De prijzen voor het levensonderhoud liggen in zulke periodes hoger dan gemiddeld. Ook tijdens de coronacrisis wordt deze groep geraakt. Escalatie van de problematiek en extra inkomensachterstanden kunnen het gevolg zijn.
We maken in dit artikel onderscheid tussen drie groepen traditioneel kwetsbaren. De eerste groep waar we naar kijken zijn mensen met een huishoudensinkomen tot €2.000,- per maand. Wat hierbij opvalt is dat zij vaker hun baan kwijt zijn dan mensen met een hoger huishoudensinkomen en dat zij zich meer zorgen maken over financiën. De tweede groep waar we naar kijken is de uitkeringsgerechtigden (excl. AOW), zij ervaren nog geen problemen. Als laatste kijken we naar mensen met een lager opleidingsniveau. Ook deze groep verliest vaker hun baan, maar heeft niet méér zorgen.
Mensen met lager inkomen vaker baan kwijt en meer zorgen over financiën
23% van de mensen in het Groninger Panel heeft aangegeven een netto huishoudensinkomen te hebben van maximaal €2.000, – per maand. Van de mensen in deze inkomensgroep geeft 14% aan zijn of haar baan/opdrachten al te zijn kwijtgeraakt. Dit is ruim 8% meer dan mensen met een huishoudensinkomen van meer dan €3.000,- en 5% meer dan mensen met een huishoudensinkomen tussen de €2.000,- en €3.000,- netto per maand. Daarnaast geeft nog ruim 16% aan te verwachten zijn of haar baan (grotendeels) kwijt te raken, dit is bijna drie maal zo veel als mensen met een huishoudensinkomen van boven €3.000,-. Vermoedelijk hangt dit onder andere samen met het type contract dat mensen hebben. Mensen met een laag inkomen hebben vaker een flexibele aanstelling. In deze coronacrisis zijn het veelal mensen met dit type contract die hard worden getroffen (Zicht op de samenleving in coronatijd, SCP).
Ruim één op de vijf mensen met een huishoudensinkomen tot €2.000, – per maand geeft aan zich momenteel zorgen te maken over de financiële situatie. Dit zijn bijna twee keer zoveel mensen als in de groep met hoge inkomens. Ook geven bijna twee keer zoveel mensen uit de lagere inkomensgroep aan dat zij verwachten (grotere) schulden te krijgen.
Uitkeringsgerechtigden ervaren nog geen problemen
Een andere groep die vaak extra negatieve effecten ondervindt van een crisis is de groep uitkeringsgerechtigden. In deze analyse is niet gekeken naar uitkeringsgerechtigden met AOW. 9% van de panelleden behoort tot de groep uitkeringsgerechtigden zonder AOW. Uit ons onderzoek komt naar voren dat de uitkeringsgerechtigden op financieel gebied niet harder geraakt lijken te worden in deze crisis dan mensen met een andere inkomstenbron. Na mensen in loondienst, geven ze het minst vaak aan te verwachten (grotere) schulden te krijgen (4% denkt dit). Ruim 1 op de 10 geeft aan flink te moeten bezuinigen maar daar tegenover geeft bijna 4 op de 10 aan dat zij minder uitgaven hebben dan normaal. Mensen met een uitkering worden dan ook niet gekort op hun uitkering als gevolg van de coronacrisis. Wel zouden zij, bij een aanhoudende economische recessie, extra negatieve consequenties kunnen ondervinden als hun uitkering niet evenredig stijgt met de kosten voor het levensonderhoud.
Door de crisis is een forse toename te zien in het aantal uitkeringen, zowel WW-uitkeringen als de bijstand worden vaker aangevraagd sinds de start van de coronacrisis.
Laagopgeleiden verliezen vaker werk, maar hebben niet méér zorgen
Als we kijken naar de effecten van de coronacrisis onder de verschillende opleidingsniveaus worden mensen met een lager opleidingsniveau in Groningen het hardst geraakt. Zij zijn het vaakst hun baan of opdrachten kwijtgeraakt en verwachten ook het vaakst dat dit nog gaat gebeuren. Volgens een rapport van het IZA Institute of Labor Economics over de arbeidsmarkt in coronatijden is er een uitzondering voor laagopgeleiden met een vitale functie.
De groep laagopgeleiden uit het panel geeft dus vaker aan (te verwachten) hun baan te verliezen, maar ondanks dit maken zij zich niet meer zorgen over de financiën dan voorheen. Wel geven zij bijna twee keer zo vaak als hoogopgeleiden aan dat zij flink moesten bezuinigen. De druk op de laagopgeleiden kan wel zorgelijk zijn. Vaak heeft deze groep minder spaargeld en andere middelen om verliezen te compenseren. Hierdoor zijn zij kwetsbaarder en meer afhankelijk van steun van de overheid aldus het rapport van het IZA.
Thuiswerken voor laagopgeleiden lastiger
Meer dan de helft van de Groningers met een lager opleidingsniveau geeft aan op dezelfde locatie te werken als voorheen. De mogelijkheid om thuis te werken lijkt dus groter te zijn voor hogeropgeleiden. Voor veel laagopgeleiden met een uitvoerende functie is het niet mogelijk om thuis te werken, denk hierbij bijvoorbeeld aan loodgieters of mensen in de zorg. Doordat zij niet thuis kunnen werken lopen zij een groter risico om uren te moeten inleveren of hun baan kwijt te raken (bron).
Voorkom klap achteraf, versterk bestaande ondersteuning
Gemeenten zijn, ook voor de coronacrisis al, in een goede positie om ondersteuning te bieden aan de groep traditioneel kwetsbaren. De werkgroep Sociale Impact van de Coronacrisis, onder leiding van Femke Halsema, geeft een aantal goede adviezen mee. Zo is het belangrijk om ondersteuningsstructuren die al bestaan, die dicht bij de burger staan en gericht zijn op maatwerk, te versterken. Daarnaast moet de ontwikkeling van de hulpvraag worden gemonitord en moet er worden onderzocht in hoeverre er sprake is van zelfoplossend vermogen. Door gericht te kijken naar individuele situaties en maatwerk te leveren kan een verdere tweedeling in de samenleving tegengegaan worden. Meerdere andere partijen (waaronder Sociaal Werk Nederland en de Planbureaus SCP en CPB) wijzen erop dat zo preventief mogelijke interventies van belang zijn. Daarmee kan worden voorkomen dat mensen dieper in de schulden komen of langdurig werkloos blijven. Naarmate de problemen zwaarder zijn en langer duren, wordt het moeilijker en duurder om ze op te lossen.
