Veel Groningers sociaal en mentaal geraakt door corona

Geschreven op 16 december 2020

“Veel Groningers hadden het in november zwaar te verduren door ‘corona’. Met de nieuwe maatregelen (van 14 december 2020) moet er nog een tandje bovenop.”

De coronacrisis houdt het land al negen maanden in haar greep en laat voorlopig nog niet los. Ook in de provincie Groningen heeft dit grote gevolgen. Op dit moment zijn die vooral merkbaar in het sociale leven en de mentale gesteldheid van de Groningers. Daarnaast heeft één op elke acht inwoners met (gedeeltelijk) verlies van werk of inkomen te maken. Dit blijkt uit onderzoek van Sociaal Planbureau Groningen naar de effecten van de coronacrisis voor werk, inkomen, onderwijs, sociale contacten, gezondheid en (informele) zorg. Hieraan deden tussen 11 november en 7 december 2020 ruim 3.400 leden van het Groninger Panel mee.

In april voerde Sociaal Planbureau Groningen een soortgelijk onderzoek uit. Toen dacht ruim een kwart van de Groningers dat de veranderingen door de coronacrisis, zoals geen handen schudden bij een begroeting en zoveel mogelijk thuis werken, na een half jaar niet meer aan de orde zouden zijn. De tijd heeft inmiddels geleerd dat niks minder waar is. Het panelonderzoek van november bevestigt dat. Veel Groningers hadden het in november zwaar te verduren door ‘corona’. Met de nieuwe maatregelen (van 14 december 2020) moet er nog een tandje bovenop.

Minder contact en meer stress op het werk; zzp’ers zwaar getroffen

Bijna 6 op de 10 Groningers met betaald werk ervaren (ook) negatieve veranderingen op het gebied van werk. Ze noemen vooral sociale en mentale aspecten: minder contact met collega’s, meer werkdruk of stress, en een minder goede balans tussen werk en privé. (Gedeeltelijk) verlies van werk, opdrachten of inkomsten speelt bij 12% van de respondenten – een stijging ten opzichte van de 9% die in april 2020 werk, opdrachten of inkomen kwijt was door corona. Zzp’ers zijn nog steeds de zwaarst getroffen groep: 48% van hen meldt dat het eigen inkomen door corona is gedaald. Mede dankzij de steunmaatregelen van de overheid zijn er in 2020 minder bedrijfsfaillisementen dan in 2019 (CBS). De arbeidsparticipatie in de provincie Groningen ligt in het derde kwartaal van 2020 slechts 0,1 procentpunt lager dan in het derde kwartaal van 2019 (CBS). Maar de vrees is dat sprake is van een stilte voor de storm. De werkloosheid zal in 2021 toenemen (volgens CBP-prognose) en Groningse gemeenten vrezen een tweede bijstandsgolf in het voorjaar van 2021 (DvhN). Ook ondernemers maken zich zorgen: 1 op de 3 geeft aan dat de omzet van de eigen onderneming sterk (>25%) is gedaald door de coronacrisis; bij 1 op de 5 is de toekomst van de onderneming onzeker geworden.

Bij 4 op de 10 Groningers heeft de coronacrisis geen belangrijke veranderingen veroorzaakt op het gebied van werk en bijna 9 op de 10 geven aan dat de coronacrisis geen invloed heeft gehad op hun inkomen. Bij 39% heeft corona (ook) positieve effecten gehad op werk & inkomen. Minder reistijd is daarbij het meest genoemd.

Onderwijsachterstanden nog niet ingelopen

Veel ouders met schoolgaande kinderen en studerende 18+’ers rapporteren onderwijsachterstanden of studievertraging. Per onderwijstype verschilt de situatie: respectievelijk 14% (basisschool), 30% (vo) en 50% (mbo en hoger onderwijs) van de ouders denkt dat hun kind nu een achterstand heeft. Van de studenten in het hoger onderwijs denkt 1 op de 3 studievertraging te hebben. Leerlingen in het basisonderwijs konden vanaf juni weer ‘gewoon’ naar school en het vo ging open met restricties. Kennelijk zijn vijf maanden onvoldoende geweest om de achterstanden in te lopen. In het mbo en hoger onderwijs zijn stages en praktijklessen lastig en in het hoger onderwijs is een deel van de studenten sinds de start van het schooljaar nog nooit op de faculteit geweest. Het is dus begrijpelijk dat de achterstanden daar nog groter zijn.

De helft van de ouders van mbo- en hbo/wo-studenten ziet motivatieproblemen bij hun kinderen. Dat zijn er meer dan bij de eerste meting in april. De studenten zelf geven een nog minder rooskleurig beeld dan de ouders: bijna twee op de drie heeft moeite om zich voor de studie te blijven inzetten. Hierin is sinds de eerste meting niets veranderd. Dat verbaast niet, want er zijn nog steeds weinig contactmomenten – één van de basisingrediënten voor een goede motivatie.

Sociaal leven op laag pitje

Het sociale leven in de provincie Groningen is er ten opzichte van het voorjaar niet veel op vooruit gegaan. In april gaf 70% van de Groningers aan veel minder mensen te spreken dan voorheen. Ook in november sprak een groot deel van de Groningers minder mensen en hadden ze minder contacten buitenshuis dan voor de coronacrisis. Ruim 6 op de 10 Groningers geeft nu aan dat zij alleen maar negatieve gevolgen ervaren van de coronacrisis als het gaat om het sociale leven en sociale contacten. 22% van hen zegt zich door corona vaker eenzaam te voelen. (En zit daarom in onderstaande figuur niet in de top-3 van negatieve veranderingen).
Op sociaal gebied brengt corona (ook) positieve veranderingen voor 20% van de Groningers; 1% ervaart zelfs louter positieve sociale veranderingen. De vaakst genoemde positieve verandering is dat er meer contact is met mensen die dichtbij staan.

Voor het leven in de buurt heeft de coronacrisis vooral negatieve gevolgen. Slechts 5% van de Groningers geeft aan dat buurt-/dorpsgenoten zich meer voor hem of haar inzetten door de coronacrisis en 8% geeft aan dat hij of zij dit doet voor anderen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat 3 op de 10 het (helemaal) oneens zijn met de stelling ‘door de coronacrisis is de saamhorigheid in mijn buurt/dorp toegenomen’. Het aantal activiteiten in coronatijd is minimaal; slechts 17% geeft aan dat er coronaproof iets wordt georganiseerd bij de organisatie waarvan hij of zij lid is. Onderzoek van het Fries Sociaal Planbureau (FSP) laat zien dat inwoners in buurten waar al een sterke sociale samenhang was, zich tijdens de coronacrisis vaker inzetten voor elkaar. In buurten waar deze samenhang minder sterk is, gebeurt dit minder vaak. Hierdoor nemen de verschillen toe. Sociale relaties in de buurt zijn voor iedereen van waarde, maar als deze vertroebelen treft dat in het bijzonder mensen die aan huis of buurt gebonden zijn, waaronder zelfstandig wonende kwetsbare ouderen.

Gezondheid verslechterd bij 1 op de 5

De coronacrisis blijkt grote invloed te hebben op de ervaren lichamelijke en mentale gezondheid van Groningers. 1 op de 5 geeft aan dat zijn gezondheid is verslechterd. Bij slechts 4% heeft de coronacrisis bijgedragen aan een verbeterde gezondheid.

Van alle Groningers heeft 10% (deels) niet de zorg ontvangen die zij nodig hadden, omdat deze niet geleverd werd (7%) en/of omdat de respondent zelf besloot ervan af te zien (5%). (Voor 2% geldt dat ze zowel door hun eigen beslissing als door de beslissing van anderen bepaalde zorg niet hebben ontvangen). Met name zorg van het ziekenhuis of medisch specialist werd niet geleverd. Als mensen zelf afzien van zorg gaat het met name om zorg van een huisarts of doktersdienst. Het uitstellen of afstellen van medische behandelingen kan grote gevolgen hebben voor de gezondheid op langere termijn. Zo heeft het RIVM berekend dat door minder geleverde zorg tijdens de eerste coronagolf in Nederland minimaal 50.000 gezonde levensjaren verloren zullen gaan. Dit aantal zal ongetwijfeld toenemen in de tweede golf, waarin weer sprake is van afschaling van reguliere zorg. Volgens het Acute Zorgnetwerk Noord-Nederland waren er op 19 november overigens geen aanwijzing dat kritieke zorg (zorg die binnen 6 weken moet plaatsvinden) in de regio Noord-Nederland wordt uitgesteld.

Onder de leden van het Groninger Panel verleent een kwart mantelzorg, het grootste deel zowel voor als tijdens de coronaperiode. Van deze groep geeft het grootste deel aan dat de mantelzorgtaken niet zijn veranderd door de coronacrisis. Echter, 22% zegt dat de taken alleen in negatieve zin zijn veranderd, 10% zowel in positieve als in negatieve zin, en 3% alleen in positieve zin.

Grote bereidheid zich aan de maatregelen te houden

Sinds het begin van de coronacrisis zijn verschillende pakketten met (landelijke) maatregelen de revue gepasseerd. Bijna 90% van de Groningers zegt zich aan de landelijke maatregelen tegen verspreiding van het coronavirus te houden. 28% neemt daarnaast extra maatregelen, bovenop de landelijke. 10% houdt zich naar eigen zeggen niet aan (een deel van) de landelijke maatregelen, weloverwogen, of omdat het gewoon niet lukt de maatregelen toe te passen. Let wel: dit betreft de maatregelen die in november van kracht waren; er is niet gevraagd wat men met de maatregelen gaat doen die op 14 december zijn afgekondigd. De maatregelen waar mensen het minst moeite mee hebben zijn ‘afstand houden’ en ‘drukke plaatsen vermijden’. ‘Geen risicogroepen bezoeken’ en ‘werken vanuit huis’ vindt men lastiger, zo blijkt uit cijfers van de coronabarometer voor Noord-Nederland. Opmerkelijk is dat ondanks de grote bereidheid om zich aan de maatregelen te houden, in november slechts de helft van de respondenten tevreden was met het landelijke beleid. Ook in andere delen van het land zien we de ontevredenheid over het landelijke beleid. Zo geeft in Friesland een kwart van de inwoners de aanpak van de overheid een onvoldoende (FSP).

Sociaal Planbureau Groningen maakt nadere analyses van de uitkomsten van het panelonderzoek. Publicatie daarvan wordt verwacht in februari 2021.