Bereikbaarheid en voorzieningen
De aanwezigheid en bereikbaarheid van voorzieningen worden gezien als belangrijke factoren voor de leefbaarheid van een gebied. Het is prettig voor bewoners als de voorzieningen niet al te ver weg zijn, en ze voor alle doelgroepen goed te bereiken zijn. De bereikbaarheid wordt beïnvloed door de afstand tot de voorzieningen en de mobiliteit van de inwoners.
Op deze pagina valt te zien welke afstanden Groningers gemiddeld naar hun voorziening moeten afleggen, maar ook hoe zij de bereikbaarheid van deze voorzieningen ervaren.
Grotere afstand tot voorzieningen in Groningen dan in Nederland
De afstanden die Groningers naar een voorziening moeten afleggen zijn over het algemeen groter dan elders in Nederland. Dit heeft te maken met het landelijke karakter van de provincie. Voor veel voorzieningen moet worden gependeld naar het volgende dorp, het regionale centrum in de buurt, of de stad Groningen. Voor veel voorzieningen is het verschil in afstand met de rest van Nederland te overzien. Zo ligt de gemiddelde afstand naar een basisschool in Groningen op 800 meter, terwijl dat voor heel Nederland 700 meter is. Voor andere voorzieningen is het verschil in afstand groter. Zo is de gemiddelde afstand tot een HAVO/VWO school (4,5 km t.o.v. 3.3 km) en een zwembad (4,3 km t.o.v. 3,2 km) in Groningen ongeveer 1,5 keer zo groot als in de rest van Nederland. De grootste verschillen zijn te zien bij de afstand tot een belangrijk overstapstation (16,3 km t.o.v. 10,6 km) en ziekenhuizen (7.9 km t.o.v. 4,8 km).
Grote verschillen tussen gemeenten
De afstand tot voorzieningen verschilt erg tussen de Groningse gemeenten. In de gemeente Groningen is de afstand tot voorzieningen uiteraard kleiner dan in de gemeenten in het Ommeland. Maar er bestaan ook grote verschillen tussen de andere gemeenten.
Hoe groot de verschillen zijn is afhankelijk van het soort voorziening. Zo is het enige belangrijke overstapstation van de provincie gelegen in de gemeente Groningen. Voor deze voorziening geldt dus dat de gemiddelde afstand groter wordt als de betreffende gemeente verder van de gemeente Groningen ligt. Voor andere voorzieningen is de relatie complexer.
Het ligt in de lijn der verwachting dat de gemiddelde afstand tot voorzieningen groter is in gemeenten met bevolkingskrimp. Bevolkingskrimp betekent namelijk minder inwoners en dus mogelijk minder draagvlak voor voorzieningen. Dat deze vlieger lang niet altijd op gaat heeft twee redenen. Ten eerste is het verdwijnen of verschijnen van een voorziening meestal geen direct gevolg van minder inwoners, maar van beleidskeuzes, schaalvergroting en veranderend wensen en eisen van inwoners (Van Dam, et al., 2006). Kortgezegd, de lokale supermarkt verdwijnt niet zo zeer omdat er minder inwoners zijn, maar omdat deze inwoners liever in de auto stappen om naar een grotere supermarkt te rijden met meer keus en lagere prijzen.
Ten tweede is de gemiddelde afstand tot voorzieningen op gemeenteniveau afhankelijk van de structuur van de gemeente. Sommige gemeenten hebben duidelijke regionale centra waardoor voorzieningen van oudsher aanwezig zijn of langer op de been gehouden kunnen worden, zoals in de gemeenten Delfzijl en Appingedam. In sommige andere Groningse gemeenten zijn deze regionale centra niet aanwezig of kleiner.
In het algemeen is de afstand tot voorzieningen het grootst in de gemeenten Westerwolde en Loppersum. Dit zijn gemeenten zonder regionaal centrum die daarnaast te kampen hebben met bevolkingskrimp. Ook in de gemeenten Het Hogeland en Westerkwartier, die een grotendeels landelijk karakter hebben, is de afstand vaak groter dan elders. Voor de meeste voorzieningen zijn de afstanden wel groter, maar nog gemiddeld nog steeds niet al te ver. Zo is de gemiddelde afstand tot een basisschool met 1,4 km, het grootst in de gemeente Loppersum, terwijl dit gemiddeld 0,6 km is. Voor andere voorzieningen zijn de problemen mogelijk groter. Zo is de gemiddelde afstand tot een ziekenhuis in de provincie 7,9 km, maar in Het Hogeland 18,6 km. En voor het bezoeken van een HAVO/VWO-school moet gemiddeld 4,5 km worden afgelegd, maar in Loppersum is dit ruim 10 km.
De genoemde afstanden zijn gemiddelden voor alle inwoners van een gemeente. Binnen deze gemeenten bestaan nog grotere verschillen. In de gemeente Westerkwartier is bijvoorbeeld de gemiddelde afstand tot een kinderdagverblijf 1 km, maar in Lutjegast is dit 3,6 km. De gemiddelde afstand tot voorzieningen op dorps-, buurt-, en wijkniveau zijn bij het Sociaal Planbureau Groningen bekend. Voor meer informatie hierover kunt u contact met ons opnemen.
Afstand tot HAVO/VWO en cafés neemt toe
De afstanden tot de meeste voorzieningen zijn in de provincie Groningen ongeveer gelijk gebleven. Toch zijn er enkele opvallende trends te zien. Bij kindgerelateerde voorzieningen zijn bijvoorbeeld zowel een toe- als afname te zien. De gemiddelde afstand tot een kinderdagverblijf is sterk afgenomen (van 1,8 km in 2010 naar 0,7 km in 2019). Dit is een landelijke trend, maar in de provincie Groningen is die nog wat sterker, ondanks de ontgroening in grote delen van de provincie. De afstand tot een HAVO/VWO school is daarentegen toegenomen (van 3,9 km in 2010 tot 4,5 km in 2019).
Andere voorzieningen waarvan de gemiddelde afstand is toegenomen zijn ziekenhuizen en cafés. Bij ziekenhuizen zien we dat de toename van de gemiddelde afstand plaats heeft gevonden sinds 2016, daarvoor was er juist een daling. Deze veranderingen hebben te maken met het nieuwe ziekenhuis in Scheemda.
Bereikbaarheid en voorzieningen in perspectief
De bakker, de slager en de bank zijn in veel dorpen uit het straatbeeld verdwenen. Autonome dorpen, waar vrijwel alle voorzieningen op loopafstand te bereiken waren, zijn verworden tot woondorpen, waar de dagelijkse levensbehoeften vooral buiten het dorp worden bevredigd. Dit is niet per definitie een probleem. Het overgrote deel van de Groningers heeft een auto en kan alle voorzieningen vrij eenvoudig bereiken. Voor mensen die minder mobiel zijn vormt het bereiken van voorzieningen mogelijk wel een probleem.
