Minder Groningers naar de stembus dan gedacht. Hoe zit dat?

Geschreven op 29 maart 2022

“Inwoners kunnen via verkiezingen invloed uitoefenen op beslissingen van de overheid. Wie besloot op het laatste moment toch niet te stemmen en waardoor?”

Het aantal Groningers dat voor de gemeentelijke verkiezingen van plan was te gaan stemmen lag veel hoger dan de daadwerkelijk opkomst. Maar liefst 76% van de inwoners was zeker van plan om naar de stembus te gaan, maar de daadwerkelijke opkomst lag tussen de 41% en 58%. Een opvallend verschil dat vragen oproept. Waar zit dat in? In dit artikel belichten we een aantal mogelijke verklaringen.

Het gebeurt vaker

Zo’n verschil blijkt vaker voor te komen. Zo gaf in 2018, een week voor de vorige gemeenteraadsverkiezingen, 71% aan zeker te gaan stemmen terwijl de opkomst bleef steken op 54% (I&O Research). Hetzelfde geldt voor de provinciale verkiezingen van 2015, waar 72% van tevoren aangaf zeker te gaan stemmen terwijl de werkelijke opkomst slechts 48% was.

Aandacht voor Oekraïne overschaduwt mogelijk verkiezingen

De verkiezingen vonden plaats in een rumoerige tijd, vlak na de aanvang van de oorlog in Oekraïne. De verkiezingscampagnes van politieke partijen waren door de oorlog ook meer ingetogen. De zorgen om de oorlog in Oekraïne lijken de aandacht voor de gemeenteraadsverkiezingen enigszins weg te hebben gedrukt. In de slotpeiling voor de gemeenteraadsverkiezingen, die liep van 4 tot 7 maart 2022, constateerde I&O Research al dat de oorlog waarschijnlijk voor een lagere opkomst zal zorgen.

Het verschil tussen iets zeggen en iets doen

Het is ook een bekend gegeven dat een voornemen niet hetzelfde is als daadwerkelijk gedrag. Je gaat vanaf morgen zeker vaker sporten, maar het regent en dus stel je het nog even een weekje uit. Dit verschil tussen intenties en gedrag komt voor op allerlei gebieden. Van een koopintentie, sporten, gezonder eten en ook stemgedrag. De vraag die het Groninger Panel beantwoord heeft – ben je van plan te gaan stemmen? – geeft ons een goed beeld van wat men wilde gaan doen. Het zegt iets over hun betrokkenheid, of in ieder geval, gewenste betrokkenheid bij de lokale politiek. Het is echter geen goede prognose voor daadwerkelijk stemgedrag.

Last-minute beslissing

Het verschil tussen de intentie om te stemmen en het stemgedrag kan mogelijk ook worden verklaard door de tijd tussen het stellen van de vraag (6 à 7 weken voor de verkiezingen) en de verkiezingen zelf. Volgens onderzoek van Ipsos besloot bij de recente gemeenteraadsverkiezingen een derde van de niet-stemmers pas in de anderhalve week voor de verkiezingen om niet te gaan stemmen. Dat gaat om een grote groep (bij een opkomst van 50% gaat dit om ongeveer 17% van het totale aantal stemgerechtigden). Ruim een derde van de niet-stemmers geeft daarbij aan niet te weten op welke partij ze moesten stemmen.

Praktische redenen voor niet stemmen

Ook simpelweg praktische redenen verklaren een deel van het verschil tussen intentie en gedrag. Zo kunnen mensen tijdens de verkiezingen op vakantie zijn, moeite hebben met het bereiken van een stemlocatie of andere redenen hebben waardoor zij niet kunnen stemmen terwijl ze dit eigenlijk wel zouden willen. Bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen in 2018 was dit voor ruim een derde van niet-stemmers een doorslaggevende reden om niet te gaan stemmen.

Vervolgonderzoek

Natuurlijk zijn wij als Sociaal Planbureau Groningen vooral geïnteresseerd in de redenen die het stemgedrag van de Groningers hebben beïnvloed. Een hoge opkomst is immers in het belang van onze (representatieve) democratie. Inwoners kunnen via verkiezingen invloed uitoefenen op beslissingen van de overheid. Wie besloot op het laatste moment toch niet te stemmen en waardoor? Of zijn het simpelweg praktische redenen die Groningers ervan hebben weerhouden om naar de stembus te gaan? Dat gaan we de komende periode dan ook nader onderzoeken.

Meer over het Groninger Panel

Het Groninger Panel is een afspiegeling van de Groningse bevolking van 18 jaar en ouder. Het is een mix van jongeren (vanaf 18 jaar), ouderen, hoger opgeleiden, praktisch opgeleiden, mannen, vrouwen uit alle Groningse gemeenten. Meer informatie over het Groninger Panel, de samenstelling en de werving staat op onze website. Daar is tevens een uitgebreide onderzoeksverantwoording beschikbaar.