Maatschappelijk onbehagen en politieke onvrede groeit laatste jaren

Geschreven op 15 november 2023

“Maatschappelijk onbehagen lijkt de laatste jaren vooral sterker te zijn geworden in de economisch en demografisch minder bruisende randen van Nederland, waaronder Groningen.”

Ongenoegen over politiek en samenleving zijn sterk met elkaar verweven en lijken de laatste jaren toe te nemen. Veel maatschappelijk onbehagen kan ervoor zorgen dat mensen niet langer het gevoel hebben dat de overheid er voor hen is. In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van november 2023 keken we hoe Groningers dit ervaren. We zien een afnemend politiek vertrouwen en groeiend pessimisme onder Groningers. Daarbij zien we dat groepen binnen de samenleving iets uit elkaar groeien wat betreft vertrouwen en onbehagen.

Groeiend pessimisme over richting die Groningen op gaat

Maatschappelijk onbehagen is een gevoel bij mensen dat het de verkeerde kant op gaat met de samenleving. Groningers zijn de afgelopen jaren pessimistischer geworden over de richting die hun provincie op gaat. Eind 2022 geeft maar liefst zes op de tien Groningers aan dat het de verkeerde kant op gaat met de provincie, een aanzienlijke stijging ten opzichte van 45% eind 2020. Ook als we Groningers vragen naar het toekomstperspectief voor henzelf en de jeugd, is het pessimisme de afgelopen jaren toegenomen [1].

Deze ontwikkelingen komen overeen met de landelijke trend: medio 2022 vindt 62% van de Nederlanders dat het de verkeerde kant op gaat met het land. Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) wijst op een toenemende somberheid in het land, gevoed door een opeenstapeling van maatschappelijke problemen: er komen nieuwe problemen bij zonder dat oude problemen zijn opgelost. Mensen maken zich zorgen over de hoge prijzen, inkomensverschillen, immigratie, het tekort aan betaalbare woningen en de stikstof- en klimaataanpak [2].

Onderzoek van Rijksuniversiteit Groningen toont aan dat maatschappelijk onbehagen de laatste jaren vooral sterker lijkt te zijn geworden in de economisch en demografisch minder bruisende randen van Nederland, waaronder Groningen [3]. Naast geografische ligging hangt maatschappelijk onbehagen ook sterk samen met de bevolkingssamenstelling: waarbij ouderen, mensen met een laag inkomen en/of een minder goede gezondheid over het algemeen meer maatschappelijk onbehagen ervaren [4].

Onvrede over politiek en overheid groeit

De groeiende onvrede over de richting die de samenleving op gaat is niet los te zien van de groeiende politieke onvrede. In Groningen heeft ongeveer 38% van de inwoners medio 2022 nog vertrouwen in de Rijksoverheid, een daling ten opzichte van 2020 (61%). Landelijk gezien gaf ongeveer 43% van de Nederlanders in de nazomer van 2022 een voldoende voor het vertrouwen in de Tweede Kamer. Het vertrouwen in de overheid en politiek was de afgelopen 10 jaar niet eerder zo laag [2].

De politieke onvrede komt voor een belangrijk deel doordat mensen vinden dat de overheid te traag of te weinig daadkrachtig reageert op maatschappelijke problemen [5]. Dit is vooral zichtbaar tijdens een opeenstapeling van maatschappelijke problemen en crises in het land: denk aan de toeslagenaffaire en de afhandeling van de aardbevingsproblematiek, maar ook de stikstofcrisis, woningcrisis, asielopvang en energiecrisis. Daarnaast zijn mensen ontevreden over de politiek-bestuurlijke cultuur in Nederland: ze zien een grote afstand tussen ‘Den Haag’ en gewone mensen en vinden dat de politiek onbetrouwbaar is [2].

Dit beeld is ook zichtbaar in Groningen, waar veel inwoners het gevoel hebben dat ze niet gehoord of vertegenwoordigd worden door de politiek. Het vertrouwen in de Rijksoverheid is in het aardbevingsgebied lager dan elders in de provincie [6]. Naast deze geografische verschillen zien we ook dat groepen binnen de provincie uit elkaar groeien wat betreft hun vertrouwen in de overheid. Opleiding is daarbij een bepalende factor: mensen zonder hbo- of wo-opleiding hebben minder vertrouwen.

Oplossingsrichtingen voor politiek en beleid

Het SCP deed in 2023 onderzoek naar verschillen in maatschappelijk onbehagen in Nederland [7]. Ook uit dit landelijke onderzoek blijkt dat het ervaren van maatschappelijk onbehagen verschilt tussen groepen en gebieden in Nederland. Het SCP benadrukt hierbij dat maatschappelijk onbehagen bij bepaalde groepen nadelige gevolgen kan hebben voor de samenleving en democratie.

Het SCP doet naar aanleiding van haar onderzoek enkele aanbevelingen aan politici en beleidsmakers om adequaat om te gaan met maatschappelijk onbehagen. Een algemene aanbeveling is om in beleid niet te sturen op het gevoel van onbehagen, maar om te zorgen dat er naar de onderliggende zorgen van mensen wordt geluisterd en de problemen worden aangepakt.

1. Maak werk van democratische vernieuwing

Kijk naar democratische vernieuwingen die ervoor zorgen dat burgers zich beter gehoord voelen en de gemaakte politieke keuzes beter begrijpen. Veel politieke keuzes raken aan het persoonlijke leven van burgers en wanneer zij hierbij betrokken worden, kan dit zorgen voor meer begrip van de uitkomsten. Transparantie en inclusie zijn daarbij van groot belang.

2. Pak ongelijkheid aan vanuit een brede visie op welvaart en zet in op inclusie

Mensen met een lagere (ervaren) maatschappelijke positie ervaren doorgaans meer maatschappelijk onbehagen. Het gevoel van volwaardig mee kunnen doen in de samenleving is van groot belang om maatschappelijk onbehagen te verminderen. Dit vraagt om beleid gericht op gelijke behandeling en het tegengaan van uitsluiting.

3. Zorg op landelijk niveau voor een goede afweging van regionale belangen

Het gevoel dat de politiek onvoldoende oog heeft voor de regio waarin mensen wonen is een belangrijke bron van maatschappelijk onbehagen. Landelijk is daarom meer aandacht nodig voor de regiospecifieke uitdagingen en als onderdeel daarvan een juiste verdeling van economische middelen over regio’s.

Voetnoten: