Veranderende bevolkingssamenstelling Groningen brengt uitdagingen met zich mee
Geschreven op 23 juni 2023
“De piek rond de vergrijzing ligt waarschijnlijk rond 2040, wanneer 30,9% van de Groningers boven de 65 jaar is. In dat jaar zal het aandeel jongeren (onder de 20) gedaald zijn naar ongeveer 20,4%.”
De samenstelling van de Groningse bevolking is de afgelopen jaren sterk veranderd. Het aandeel jongeren is in de afgelopen 10 jaar gedaald (ontgroening), terwijl het aandeel 65-plussers juist steeg (vergrijzing). Daarnaast nam het aantal eenpersoonshuishoudens toe. Deze verschuivingen in de bevolking brengen allerlei uitdagingen met zich mee en vragen van bestuurders en beleidsmakers een integrale kijk op de samenleving.
Beeld in cijfers
Actuele ontwikkelingen
In de afgelopen 10 jaar daalde in Groningen het aandeel jongeren (onder de 20 jaar) licht (van 21,8% naar 19,6%). Het aandeel ouderen (65 jaar en ouder) steeg in diezelfde periode van 16,5% naar 20,6%. Er is in de provincie dus sprake van een ontgroening en een vergrijzing. Er wordt ook wel gesproken over een ‘dubbele vergrijzing’: niet alleen neemt de groep senioren in omvang toe, maar ook het aandeel oudere senioren (80-plus) binnen deze groep groeit.
Opvallend is ook de verandering in huishoudenssamenstelling in Groningen. Het aantal eenpersoonshuishoudens groeide namelijk sterk in de afgelopen 10 jaar (met 13%), terwijl het aandeel huishoudens met kinderen juist daalde (van 32,4% naar 30,2%). Er wordt ook wel gesproken over ‘huishoudingsverdunning’: de trend dat er steeds minder personen per huishouden zijn. Dit komt onder andere door een toename in scheidingen, alleenstaande ouderen, en andere eenpersoonshuishoudens, zoals studenten. Het absolute aantal eenpersoonshuishoudens is het sterkst gestegen in de gemeente Groningen, maar de toename van het aandeel eenpersoonshuishoudens is in alle Groningse gemeenten terug te zien.
Prognoses
De verwachting is dat deze trends binnen de Groningse bevolking zich de komende jaren blijven voortzetten. De piek rond de vergrijzing ligt waarschijnlijk rond 2040, wanneer 30,9% van de Groningers boven de 65 jaar is. In dat jaar zal het aandeel jongeren (onder de 20) gedaald zijn naar ongeveer 20,4%. Naar verwachting is het aandeel 80-plussers onder senioren dan gestegen naar 34,3% (tegenover 23,3% in 2022). Er wordt verder ingeschat dat de huishoudensverdunning zich tot 2050 doorzet, waardoor het aantal eenpersoonshuishoudens blijft groeien.
De genoemde trends volgen de lijn van Nederland, die vergelijkbare groei- en krimppercentages laten zien. In Groningen is de impact van deze veranderingen echter groter, aangezien het aandeel jongeren al structureel lager is dan in de rest van Nederland en het aandeel ouderen hoger. In 2022 was het aandeel jongeren in heel Nederland 21,2% tegenover 19,6% in Groningen.
Uitdagingen voor de regio
De veranderingen in de bevolking zullen de komende jaren doorzetten en leiden tot grote uitdagingen voor de provincie. Ontgroening en vergrijzing beïnvloeden een tal van facetten van brede welvaart, zoals wonen, gezondheidszorg, onderwijs en de arbeidsmarkt. We lichten hier enkele uitdagingen uit.
Toenemende druk op de zorg
Eén van de belangrijkste uitdagingen als gevolg van de (dubbele) vergrijzing is de vergrootte druk op het zorgstelsel. Door het hogere aantal ouderen blijft de vraag naar zorg toenemen. Tegelijkertijd vergrijst ook de beroepsbevolking, waardoor meer zorgmedewerkers met pensioen gaan dan er nieuw bij komen. Zo zijn er dus steeds minder zorgmedewerkers en meer mensen die zorg nodig hebben. Dit kan ertoe leiden dat mensen langer moeten wachten of verder moeten reizen om de zorg te krijgen die ze nodig hebben.
Grotere vraag naar mantelzorg
De komende jaren stijgt de vraag naar mantelzorg ook enorm – deels om de tekorten in de formele zorg op te vangen. Die vraag wordt bovendien versterkt vanuit het beleid dat aanstuurt op langer zelfstandig thuis wonen. Onder elke 4 inwoners van Groningen levert er gemiddeld nu één mantelzorg.
Als mensen meer mantelzorg geven kan dit gevolgen hebben op andere vlakken van hun leven. Het gaat bijvoorbeeld ten koste van hun vrije tijd of ze kiezen ervoor om minder te gaan werken. Zo kan de toenemende vraag naar mantelzorg verdere druk op de arbeidsmarkt veroorzaken of ervoor zorgen dat mensen minder tijd hebben voor andere activiteiten die belangrijk zijn voor hun welzijn.
Stijgende tekorten aan (passende) woningen
De sterke toename van het aantal eenpersoonshuishoudens heeft diverse gevolgen voor het wonen in de provincie. Het is waarschijnlijk dat de vraag naar woningen sneller stijgt dan de bouwsector kan bijbenen, waardoor woningprijzen verder omhoog gestuwd worden. Door de vergrijzing en het belang van langer thuis wonen verandert de vraag ook. Als gevolg hiervan is het lastiger om een passende woning te vinden en wonen er meer mensen in een woning die niet geheel of goed aansluit bij hun behoeften.
Spanning op de arbeidsmarkt
De spanning op de arbeidsmarkt is hoog. Er is sprake van grote tekorten in verschillende sectoren. Zoals heel Nederland kampt Groningen vooral met tekorten aan technisch- en ICT-personeel, als ook werknemers in het openbaar bestuur, veiligheid en zorg. Recent onderzoek naar werken in het noorden laat zien dat er ook verschillen zijn met landelijke cijfers. Zo hebben werkgevers minder moeite om artsen te vinden, maar is het vinden van accountants en docenten in het hoger onderwijs weer lastiger.
Personeelstekorten houden voor een belangrijk deel aan, met name doordat het arbeidsaanbod door de vergrijzing structureel onder doet voor de vraag. Tot nu toe zijn de tekorten in Groningen iets lager dan de rest van Nederland, maar doordat de vergrijzing in Groningen grotere proporties gaat aannemen is het sterk de vraag of dat zo blijft.
Hoewel hoge spanning op de arbeidsmarkt problemen kan veroorzaken zijn er voor werknemers ook voordelen. In een krappe arbeidsmarkt is het makkelijker om een baan te vinden en stijgen de lonen vaak sneller. Het hebben van een baan en een goed inkomen dragen sterk bij aan de tevredenheid met het leven.
Verlies aan voorzieningen
De ontgroening en vergrijzing kan leiden tot een (verdere) verschraling van belangrijke voorzieningen. Zo kunnen leerlingendalingen leiden tot schoolsluitingen of fusies tussen scholen. Sportverenigingen zullen moeite krijgen om voldoende jeugdleden te werven, en supermarkten om voldoende jonge arbeidskrachten te vinden.
Over het algemeen zijn Groningers gewend om verder te moeten reizen voor basisvoorzieningen en geven ze zelf aan tevreden te zijn met de voorzieningen in de buurt. Het is echter wel belangrijk om aandacht te houden voor de bereikbaarheid van voorzieningen, vooral in niet-stedelijke gemeenten. Wanneer voorzieningen verdwijnen in meer dunbevolkte regio’s, dan heeft dit grotere gevolgen voor de bereikbaarheid dan wanneer dit gebeurt in stedelijke omgeving, waar de voorzieningendichtheid immers veel groter is. Ook is het belangrijk om er bewust van te zijn dat de gevolgen van het verlies aan voorziening niet gelijk verdeeld zijn. Voor mensen met auto is het misschien niet een groot probleem om wat verder te moeten rijden naar een supermarkt of huisarts. Voor de groep mensen die afhankelijk is van het openbaar vervoer kan het sluiten van voorziening en het verdwijnen van openbaar vervoersdiensten grote consequenties hebben. Zo kan bestaande ongelijkheid vergroot worden.
Opgaves voor bestuurders en beleidsmakers
Een breed palet aan opgaven
De veranderende bevolkingssamenstelling heeft zwaarwegende gevolgen voor onze samenleving. De hier uitgelichte uitdagingen zijn slechts een greep uit een groter geheel. De ontgroening, vergrijzingen en huishoudensverdunning zullen immers ook impact hebben op andere thema’s binnen brede welvaart, zoals natuur, veiligheid en sociale cohesie.
Bestuurders en beleidsmakers in Groningen gaan de komende jaren daarom een breed palet aan kansen en oplossingsrichtingen aanwenden om deze diverse uitdagingen het hoofd te bieden. Binnen de zorg wordt bijvoorbeeld gekeken naar aanpassingen in het aanbod van zorgvoorzieningen, het stimuleren van innovaties en ondersteuning van mantelzorgers. Rondom de arbeidsmarkt zijn de pijlers onder meer gericht op onbenut arbeidspotentieel, arbeidsmigratie en een ‘leven lang ontwikkelen’.
De uitdagingen waar Groningen voor staat zijn sterk met elkaar verweven. Zo kunnen een (stijgend) gebrek aan woningen, tekort aan personeel en verlies aan voorzieningen niet los van elkaar worden gezien. In een voorbeeld: Door de vergrijzing en het toenemende belang van mantelzorg en ‘langer thuis wonen’ verandert de vraag naar woningen. De personeelstekorten in de zorg stuwen deze vraag verder op, terwijl personeelstekorten in de bouw en het openbaar bestuur juist zorgen voor een belemmerde groei in woningaanbod.
Het belang van een integrale blik: 3 aandachtspunten voor bestuurders en beleidsmakers
Door de ‘brede blik’ van brede welvaart is er oog voor de onderlinge verbondenheid van uitdagingen. Door het gedachtegoed te gebruiken worden bestuurders en beleidsmakers uitgenodigd om opgaven integraal te benaderen. Zo kan rekening worden gehouden met eventuele negatieve gevolgen van beleid, kunnen deze mogelijk zelfs afgewend worden én kan men bedacht zijn op mogelijke positieve neveneffecten en deze mogelijk benutten of versterken.
Als het gaat om integraal werken, benoemen we hier graag drie aandachtspunten voor bestuurders en beleidsmakers:
- Bekijk elke opgave met een brede blik. Breng alle maatschappelijke thema’s in beeld die een rol spelen. Alleen zo kan achterhaald worden welke oorzaken een rol spelen, wat (mogelijke) gevolgen zijn en welke belangen er spelen.
- Werk vanuit de opgave. Dat vraagt om een heldere focus en het maken van keuzes. Niet alle opgaven kunnen aangepakt worden. Ook binnen een opgavegerichte aanpak moet men bereid zijn om prioriteiten te stellen. Dat vraagt van organisaties om nieuwe manieren van werken, met name om vraagstukken niet te benaderen vanuit één beleidskoker maar samenwerking tussen afdelingen en domeinen te faciliteren en stimuleren.
- Borg een goede samenwerking tussen organisaties. Dat kan bijvoorbeeld in de vorm van een kennisnetwerk, waar idealiter óók ervaringen en best practices worden gedeeld. Soms vraagt het vraagstuk om een intensievere vorm, zoals publiek-private samenwerkingsverbanden, waar gezamenlijk doelen worden gesteld, ambities worden benoemd of agenda’s worden opgesteld.
Monitor Brede Welvaart Groningen
Dit nieuwsbericht is een verdieping op de Monitor brede welvaart Groningen. Op onze website lees je meer over brede welvaart.
